Рус мәктәптәренең

9-сы классуҡыусылары өсөн башҡорт дәүләт теленән

имтиханға билеттар

Билет № 1

1. “ Минең ғаиләм”темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

”Урманда ни өсөн йылы?”

Ҡышҡы һыуыҡ көн. Әсләмурамда йөрөнө лә өшөп өйгә инде. Атаһы урманға

китергә әҙерләнә ине.

- Улым, әйҙә, урманға икәүләп барайыҡ.

- Һыуыҡ бит, атай, өшөтә!

- Өшөтмәҫ! Урманда йылы була ул.

Әсләм ышанманы. Шулайҙа атаһы менән урманға китте.

Атаһы урманда ҡороағастарҙы бысып ауҙара. Әсләм ботаҡтарын ботай. Атаһы ағастарҙы ҡыҫҡа итепбыса. Әсләм уларҙы сана янына ташый. Эшләй торғас, уға эҫе була башланы.Бүркенең ҡолаҡтарын күтәреп бәйләне. Малай атаһынан:

- Ни эшләп урманда йылы була ул, атай? – тип һораны.

- Утын күп булғанға, - тип яуап бирҙе атаһы.

3. Бирелгән һүҙҙәргәкүплек ялғауҙары өҫтәргә һәм ҡуйылышын аңлатырға:

Мәктәп, саңғы, малай,урам, диңгеҙ, синыф.

Билет № 2

1. “Үҙем тураһында”темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Сәскә - тормош йәме.

Ергә яҙ килде. Ҡар ирей, гөрләүектәр аға, йылғалар таша, боҙҙар китә. Беҙ яҙ матурлығын йәшеллектә, ҡоштар моңонда, сәскәләрҙә күрәбеҙ. Иң беренсе үгәй инәй үләне сәскәләнә, унан умырзая сыға.

Сәскәләр йылдан-йыл аҙая, сөнки кеше уларҙы күпләп йыя, тәбиғәттең йәмен ебәрә.

Сәскә - тормош йәме.Уларға ҡарап һоҡланайыҡ, һаҡлайыҡ.

3. Ниндәй? һорауына яуап биргән10 һүҙ яҙырға һәм 5 һөйләм төҙөргә.

Билет № 3

1. “Китапханала” темаһына диалог төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Бөрйән яҡтары.

Бөрйән яҡтары бик матур. Унда төрлө ағастар үҫә. Бейек тауҙар болоттарға тейеп торған кеүек күренә. Тау йылғаларының сылтырап аҡҡан һыуы бик тәмле. Урмандарында ҙур айыуҙар, уҫал бүреләр, хәйләкәр төлкөләр, йүгерек ҡуяндар, етеҙ тейендәр йәшәй.Тау итәктәрендә тәмле еләктәр үҫә.

3. Бирелгән һүҙҙәрҙеңантонимдарын табырға

Һыуыҡ – матур -

Көн – йәй -

Алыҫ – яй-

Ҡаты – килде –

Билет № 4

1.“Яҙ етте” темаһынатекст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Ҡыш яҡынлаша.

Ағас япраҡтары һарғайҙы. Йүкә, саған, ҡайын ағастары япраҡтарын ҡоялар. Көндәр ҡыҫҡара, төндәр оҙая. Ямғырҙар тәүлекләп, аҙналап яуа. Күпселек ҡоштар алыҫ юлға йыйына. Яр ҡарлуғастары, торналар, сыйырсыҡтар көньяҡҡа йүнәлделәр. Оҙаҡламай төньяҡтан беҙгә ҡыҙыл түштәр осоп килерҙәр. Ҡуяндар, бурһыҡтар, тейендәр, айыуҙар, бүреләр тундарын алмаштыралар.

3. Ҡылымдарҙы хәҙерге заманда яҙырға һәм 5 һөйләм төҙөргә:

әйтергә, сығырға,һөйләргә, йүгерергә, хушлашырға, йәшәргә.

Билет № 5

1. “Башҡортостан”темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Һин беләһеңме?

Урман бик файҙалы.Йылға, күл буйҙарындағы ағастарҙы ҡырҡырға ярамай. Ҡыуаҡлыҡтар ҡырылып бөтһә,йылғаларҙың һыуы кәмей. Күлдәр кибә. Йылғаларҙы башлап ебәреүсе шишмәләр ҡорой.Урманһыҙ ерҙә дым аҙ була. Йылғаларҙа балыҡтар аҙая. Урманды һаҡлағыҙ, ағастар ултыртығыҙ!

3. Бирелгән һүҙҙәргәэйәлек килеш ялғауҙарын өҫтәп, һүҙбәйләнештәр төҙөргә:

Ҡустым, яҙыусы,уҡыусы, ҡала, Башҡортостан, китап, урам, тәбиғәт, өй, ашхана.

Билет № 6

1. “Беҙҙең мәктәп”темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Декабрҙә

Башҡортостанда ҡыш ноябрь айында уҡбашлана. Күлдәр, йылғалар, быуалар боҙ менән ҡаплана. Ағастар яланғаслана. Тик шыршы һәм ҡарағайҙар ғына йәшел булып ултыра

ар. Ер аҡ ҡарға күмелә. Ҡоштар һайрамайҙар. 22 декабрҙә иң ҡыҫҡа көн һәм иң оҙон төн була. Сатлама һыуыҡтар башлана. Ҡоштар һәм йәнлектәр йылдың ауыр миҙгелен кисерәләр.

3. Мәғәнәләре тап килгән сифаттарҙы һайлап яҙығыҙ.

Тау, ер, һауа, тупраҡ, япраҡ, ялан, урман.

Белешмә өсөн һүҙҙәр: бейек, ҡара, ҡойолған,киң, йәшел, һөрөлгән, зәңгәр, һары,саф.

Билет № 7

1.“Өфө ҡалаһы ”темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Асылыгүл.

Асылыгүл Башҡортостандың Дәүләкән районында, ҡаланан 35 километр алыҫлыҡта урынлашҡан. Күлдең киңлеге – 5, оҙонлоғо 8 километрға етә. Тәрәнлеге 7 метрҙан артмай. Һыуы таҙа, әскелтем тоҙло. Асылыгүл буйы һирәк осрай торған йәнлектәргә һәм үҫемлектәргә бай. Элек уның тирә-яғы ылыҫлы урман булған. Ҡыр ҡаҙҙары ,аҡҡоштар, өйрәктәр көньяҡтан ҡайтҡанда күлгә төшәләр. Асылыгүл – ҡиммәтле тәбиғәт ҡомартҡыһы.

3. Ғаилә, апайым һүҙҙәрен килеш менән үҙгәртергә.

Билет № 8

1. “Ҡышҡы көн” темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемәитергә.

Урал.

Урал тауы ҡаҙылмабайлыҡтары менән дан тота. Уралда нефть, тимер, баҡыр, алтын күп. Унда мәрмәр,йәшмә, малахит таштары төҙөлөштә киң ҡулланыла. Уралдың ҡыҙыл мәрмәр ташы менән Мәскәүҙәге метро станциялары биҙәлгән. Санкт-Петербургтағы Эрмитаждың бер бүлмәһе Урал малахиты менән эшләнгән.

3. Бирелгән һүҙҙәргә ҡылымдар өҫтәп, һүҙбәйләнештәр яҙырға һәм тәржемә итергә.

Ат, табип, уҡытыусы,һандуғас, ашнаҡсы, эт, шағир, әтәс.

Билет № 9

1. “Аҙыҡ-түлекмагазинында” темаһына диалог төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Яҙ һулышы.

Ҡояш көндән-көннығыраҡ йылыта. Ҡарҙар ирей. Өй түбәләренән, аҙбар ҡыйыҡтарынан тамсылар тама.Тау биттәре асылды. Тәүге бәләкәй йырғанаҡтар күренде.

Тәбиғәт көндән-көнйәнләнә бара. Соҡорҙарҙан шаулап ҡар һыуҙары аға. Тау битләүҙәрендә үләндәрйәшәрә. Тәүге сәскәләр ҡалҡып сыҡты. Сыйырсыҡтар һәм һабан турғайҙары һайрай.Яҙ көнө бөтә нәмә яңынан йәшәй башлай.

3. Бирелгән ҡылымдарҙыбилдәле үткән заманда яҙығыҙ һәм 5 һөйләм төҙөгөҙ:

Барырға, йоҡларға,күрергә, ҡайтып китергә, ял итергә, хушлашырға.

Билет № 10.

1. “Башҡортостан тәбиғәте” темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Йыл миҙгелдәре.

Көҙ, ҡыш, яҙ, йәймиҙгелдәренең иң яҡшыһын һайларға ҡушһалар, быны эшләүе ауыр булыр ине. Сөнкиһәр йыл миҙгеленең үҙенсә матурлығы, яҡшылығы бар.

Ҡыш сана, конькишыуаһың, рәхәтләнеп саңғыла йөрөйһөң. Көҙ айҙары мул уңыш, ҙур байлыҡ килтерә.Яҙ айҙары ҡар иреүе, боҙ китеүе, бөтә тәбиғәттең уяныуы менән күңелле. Йәйкөндәре йылы, матур була. Йәй кешеләргә нығыраҡ оҡшай. Сөнки йәй ял итәһең, һыуинәһең, балыҡ тотаһың.

3. 5 һорау һөйләм төҙөргәһәм яуап бирергә.

Билет № 11

1. “Туҡталышта” темаһына диалог төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Илем – Башҡортостаным.

Башҡортостан – бик бай ил. Унда нимәләр генә юҡ! Аҡ бүрекле тауҙар ҙа, ҡылғанлы киң яландар ҙа, көмөш һыулы йылғалар ҙа, зәңгәр күлдәр ҙә, икһеҙ-сикһеҙ урмандар ҙа күп бында.

Беҙ йәшәгән ерҙең байлыҡтарын һанап бөткөһөҙ. Нефть һәм газ, күмер һәм металл, алтын һәм баҡыр –бөтәһе лә бар бында.

Шулай уҡ ҡиммәтле тиреле хайуандары, иҫ киткес балы менән дан тота Башҡортостан.

3. Рәт һандары ҡулланып,5 һөйләм яҙырға.

Билет № 12

1. “Көн тәртибе” темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Һыу – байлыҡ.

Һыу – тәбиғәттең иң ҡиммәтле байлығы. Унан башҡа тормош юҡ. Башҡортостан йылға, күлдәргә бик бай.Беҙҙә 2000 күл, 52 ҙур йылға бар. Йылғаларҙың дөйөм оҙонлоғо 42 мең километр тәшкил итә, һәр квадрат километрға 300 метр ағын һыу тура килә.

Башҡорттар йылға һәмкүлдәр тураһында йырҙар, легендалар ижад иткән.

3. Бирелгән ҡылымдарҙы билдәһеҙ үткән заманға ҡуйып, һөйләмдәр төҙөргә.

Килергә, ашарға, ярҙамитергә, яҙырға, юғалтырға.

Билет № 13

1. “Йәйге каникулда”темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Красная книга.

Есть такая книга.Почему она так названа? Красный цвет означает запрет. ”Стоп!” – как бы сигналитона.

О каком же запретеговорится в “Красной книге”? В ней приводится список редких и исчезающих диких животных. На них по всей стране запрещается ловля и охота.

Этот список большой. Внем около 600 названий. Сюда вошли и редкие животные Башҡортостана.

3. Бирелгән һандарҙыдөрөҙ яҙырға һәм 5 һөйләм төҙөргә.

11, 69, 365,450, 1774, 2010.

Билет № 14

1. “Минең тыуған көнөм”темаһына текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Янғантау.

Республикабыҙҙың Салауатрайонында Янғантау шифаханаһы урынлашҡан.

Унда ер аҫтынан бертуҡтауһыҙ эҫе пар һәм газ сығып ята. Тау 200 йылдан ашыу ғалимдарҙың иғтибарын үҙенә йәлеп итә, ләкин әлегә тиклем уның сере асылғаны юҡ.

Янғантау шифаханаһы янында Ҡорғаҙаҡ йылғаһы аға. Был шишмә ҡышын да туңмай. Ундағы һыуҙың температураһы йыл буйы 16-18 градус була. Һыуы бик шифалы, төрлө ауырыуҙарҙан дауа.

3. Бирелгән ҡылымдарҙы өс заманға ла ҡуйып яҙырға.

Белергә, һөйләшергә,яратырға, һатып алырга

Билет № 15

1. “Бөйөк башҡорттар”темаһына (һайлап 1 шәхес тураһында) текст төҙөргә.

2. Тексты тәржемә итергә.

Башҡортостан тарихынан.

Башҡортостандың ере бик ҙур, тарихы бик бай. 1557 йылда башҡорт халҡы үҙ теләге менән Урыҫ дәүләтенә ҡушылған. Шунан башлап башҡорт халҡы урыҫ халҡы менән татыу ғүмер кисерә.

1773-1775 йылдарҙа башҡорт крәҫтиәндәре урыҫ крәҫтиәндәре менән бергә батшаға ҡаршы һуғышҡан. Башҡорт атлы ғәскәрҙәренә Салауат Юлаев етәкселек иткән.

1812 йылда атаҡлы Бородино яланында өс тиҫтәгә яҡын башҡорт полкы һуғышҡан. Улар Парижға ла барып еткәндәр.

3. Бирелгән һүҙҙәрҙеңниндәй килештә тороуын әйтергә һәм тәржемә итергә.

Һауала, китаптан,Стәрлетамаҡҡа, атайым, уҡытыусыны, кешенең.

9 класс уҡыусылары өсөн

башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса имтихан һорауҙары

§ 1-се билет

1. Ҡушма һөйләм тураһында төшөнсә. Уның төрҙәре.

2. “Урал батыр” эпосының идея-тематик йөкмәткеһе. Образдар системаһы.

3. Өҙөктән ҡушма һөйләмде табығыҙ, уларҙың нисә һөйләмдән тороуын асыҡлағыҙ.Һөйләмде рус теленә тәржемә итегеҙ.

Бүтән бер ерҙә ләуға ошондай яҡын, ошондай гүзәл, ошондай ҡәҙерле урын юҡтыр инде. Үләндең һәрбөртөгө шифалы еҫ аңҡыта, безләп осҡан һәр бал ҡорто уға сәләм бирә, ҡолаҡтөбөндә шығырлаған һәр япраҡ сер һөйләй.

2-се билет

1. Теҙмә ҡушма һөйләмдәр. Уларҙа тыныш билдәләре.

2. Сәсәндәр ижады.

3. Шиғырҙан өҙөктө тасуири уҡығыҙ, кем яҙғанын билдәләгеҙ. Теҙмә ҡушма һөйләмдәрҙе табығыҙ, уларға синтаксик анализ яһағыҙ.

Моң шишмәһе һандуғастай йырсы ла һин,

Һығылма бил тал сыбыҡтай нәфис тә һин,

Аллы-гөллө гөл-сәскәләй наҙлы ла һин,

Эй, илһамлы, эй, хөрмәтле башҡорт теле!

3-сө билет

1. Эйәртеүле ҡушма һөйләмдәр. Уларҙа тыныш билдәләре.

2. Башҡортостан тураһында рус яҙыусылары.

3. Түбәндәге схемаға ярашлы эйәртеүле ҡушма һөйләмдәр төҙөгөҙ.

[ … шул ]: ( … ).

( … -гәндә), [ … ].

§ 4-се билет

1. Баш һәм эйәрсән һөйләмдәр.

2. Салауат Юлаевтың тормош һәм ижад юлы.

3. Түбәндәге һөйләмдәрҙе башҡорт теленә тәржемә итегеҙ.

Кто ищет, тот всегда найдет.

Когда она играла внизу на рояле, я вставал и слушал.

5-се билет

1. Эйәрсән һөйләм төрҙәре.

2. Мифтахетдин Аҡмулланың тормош һәм ижад юлы.

3. Аҡмулланың үҙегеҙгә оҡшаған шиғырын яттан һөйләгеҙ.

6-сы билет

1. Эйә һөйләм.

2. Мөхәмәтсәлим Өмөтбаевтың тормош һәм ижад юлы.

3. “Тыуған яғым” темаһына хикәйә төҙөгөҙ.

7-се билет

1. Хәбәр эйәрсән һөйләм.

2. Мәжит Ғафуриҙың тормош һәм ижад юлы.

3. Тыныш билдәләрен ҡуйып, хәбәр эйәрсән һөйләмле эйәртеүле ҡушма һөйләм төҙөп яҙығыҙ.

Һеҙгә берҙән-бер теләгем шул. Намыҫлы кеше булараҡ шул.Намыҫлы кеше булараҡ, халыҡҡа хеҙмәтитегеҙ. (Я. Хамматов).

§ 8-се билет

1. Аныҡлаусы һөйләм.

2. Мәжит Ғафуриҙың “Шағирҙың алтын приискында” повесы.

3. “Ҡыш та һағындырыр икән!” темаһына хикәйә төҙөгөҙ.

9-сы билет

1. Хәл һөйләмдәр.

2. Байыҡ сәсән.

3. “Тау башында балҡый бер ҡала” темаһына текст төҙөгөҙ.

10-сы билет

1. Тултырыусы һөйләм.

2. Шәйехзада Бабичтың тормош һәм ижад юлы.

3. Ш. Бабичтың үҙеңә оҡшаған шиғырын яттан һөйлә.

11-се билет

1. Ваҡыт, урын һөйләмдәр.

2. Буранбай сәсән.

3. Һөйләмдәрҙе уҡығыҙ, тыныш билдәләрен ҡуйығыҙ.

Ҡайҙа ебәрәләр шунда ең һыҙғанып эшләргә тейешһең. Ир барерҙә ил хур булмаҫ. Колонналар утыҙ метр самаһы ҡалғас туҡтанылар.

12-се билет

1. Рәүеш, сәбәп һөйләмдәр.

2. Ҡол Ғәлиҙең “Ҡисаии Йософ” поэмаһы.

3. Нығынған һүҙбәйләнештәрҙең мәғәнәһен нисек аңлайһың?

Ø Сүп эҙләү

Ø Һүҙ өсөн күршегә инмәй

Ø Сыҡмаған ҡояшҡа ҡыҙыныу

13-сө билет

1. Маҡсат, күләм-дәрәжә һөйләмдәре.

2. Сафуан Яҡшығолов. Тормошо, ижады.

3. Эйәртеүле ҡушма һөйләм төҙөгөҙ:

Ø Үҙең ни саҡлы теләһәң…

Ø Уҡығанда ни тиклем ауыр булһа…

Ø Кешеләргә ни тиклем иғтибарлы булһаң …

14-се билет

1. Шарт, кире һөйләмдәр.

2. “Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу” эпосы.

3. Мәжит Ғафуриҙың берәй шиғырын яттан һөйлә.

15-се билет

1. Тыныш билдәләре. Уларҙың ҡуйылыу осраҡтары.

2. Ҡобағош сәсән.

3. “Ауырыу” һүҙенә фонетик анализ яһағыҙ.

11 КЛАСС УҠЫУСЫЛАРЫ ӨСӨН

ДӨЙӨМ УРТА МӘКТӘП КУРСЫ БУЙЫНСА

ТУҒАН ТАТАР ТЕЛЕНӘН ИМТИХАН ҺОРАУҘАРЫ

Билет– 1

1. Исем турында төшенчә. Ялгызлык һәм уртаклык исемнәр. Берлек һәм күплек саны.

2. К.Галинең“Кийсаи Йосыф” поэмасы.

3. Исемгәморфологик анализ ясау.

Яртысәгатьтән соң рота, агачлыктан үтеп, ачык жиргә чыкты. (М.Юхма).

Билет –2

1. Сыйфат турында төшенчә.

2. Котб“Хөсрәү вә Ширин”.

3. Исемләшкән сыйфатка морфологик-синтаксик анализ ясау.

- Атлылар очраганда, таптап китмәгез! – дип кычкырдыкемдер. (А.Гыйләжев).

Билет– 3

1. Сан турында төшенчә.

2. С.Сараи“Сөһәйл вә Гөлдерсен”.

3. Санга морфологик анализ ясау.

Унлап ир-ат каяндыр караңгыдан килеп чыктылар.

Билет –4

1. Алмашлык турында төшенчә.

2. Болгар чоры: тарихи һәм мәдәнияте.

3. Алмашлыкка морфологик анализ ясау.

Ул кемнедер шелтәли, кайсыларына йомыш куша. (Р.Батулла).

Билет –5

1. Фигыль турында төшенчә.

2. АлтынУрда: тарихы һәм мәдәнияте.

3. Хикәя фигыльгә морфологик-синтаксик анализ ясау.

Өченчеаучы да сүзгә катнашкан. (Әкият)

Билет –6

1. Рәвеш турында төшенчә.

2. Казан ханлыгы чоры.

3. Рәвешкә морфологик-синтаксик анализ ясау.

Төн караңгылана бара, болытлар куера, көзге вак яңгыр акрын, ләкин туктаусыз сибәли иде. (Г.Ибраһимов).

Билет –7

1. Әйтү максаты ягыннан жөмлә төрләре.

2. XVII йөз әдәбияты.

3. Бар боерык фигыль сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет– 8

1. Сузык авазлар.

2. XVIII йөз әдәбияте.

3. Яшеллерәк сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет– 9

1. Тартык авазлар.

2. Г.Кандалый ижаты.

3. Игълан сүзенәтулы фонетик анализ ясау.

Билет– 10

1. Жөмләнең баш кисәкләре.

2. Ш.Мәржәни ижаты.

3. Дус-иш парлы сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет– 11

1. Жөмләнеңиярчен кисәкләре (аергыч, хәл, тамамлык).

2. М.Акмуллаижаты.

3. Ихтимал модаль сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет– 12

1. Жыйнак һәм жәенке жөмләләр.

2. К.Насыйри ижаты.

3. Кирәк хәбәрлек сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет– 13

1. Гадижөмлә.

2. Г.Ибриһимовижаты. “Казакъ кызы” романы.

3. Затланышлы фигыльгә морфологик-синтаксик анализ ясау.

Ташлапчыгып киттем өемне.

Бара-бара уздым июльне. (Р.Әхмәтжанов).

Билет –14

1. Кушма жөмлә.

2. К.Тинчурин ижаты. “Сүнгән йолдызлар” драмасы.

3. Сыйфат фигыльгә морфологик-синтаксик анализ ясау.

Эчтән бөрешә һәм салкыная башлаган жан тагын эри, тагын жылына, әйтеләсе үпкә сүзләр югалып кала. (Ш.Маннур).

Билет –15

1. Жөмләнең тиңдәш кисәкләре.

2. М.Жәлил ижаты. “Моабит дәфтәре” жыентыгы.

3. Исемләшлән сыйфат фигыльгә морфологик анализ ясау.

Бу заман кузгалганга килде форсат (Г.Тукай).

Билет –16

1. Эндәш сүзләр.

2. Г.Тукай ижаты.

3. Барырга инфинитив сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет –17

1. Теркәгеч.

2. Ә.Еники ижаты. “Әйтелмәгән васыять” хикәясе.

3. Исемләшкән санга морфологик-синтаксик анализ ясау.

Сезнең унбишендә язган хатыгызны бүген алып бик шатландым. (А.Расих).

Билет –18

1. Бәйлек.

2. Һ.Такташ ижаты. “Мөхәббәт тәүбәсе” поэмасы.

3. Бармайсыз хикәя фигыль сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет– 19

1. Кисәкчә.

2. Х.Туфан ижаты. “Кайсыгызның кулы жылы?” шигыренә анализ.

3. Әттәгенәсе ымлык сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет– 20

1. Антонимнар.Синонимнар. Омонимнар.

2. Т.Миңнуллин“Үзебез сайлаган язмыш” драмасы.

3. Карамастан бәйлек сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

9 КЛАСС УҠЫУСЫЛАРЫ ӨСӨН

ТӨП УРТА МӘКТӘП КУРСЫ БУЙЫНСА

ТУҒАН ТАТАР ТЕЛЕНӘН ИМТИХАН ҺОРАУҘАРЫ

Билет –1

1. Исем турында төшенчә.

2. Автобиография.

3. Исемгә морфологик-синтаксик анализ.

Әтинең картлыгы житә башлады, ахры. (Г.Бәширов).

Билет –2

1. Фигыльтурында төшенчә.

2. Мәктәбем.

3. Затланышлы фигыльгә морфологик анализ ясау.

- Син минем өчен бер дә оялма, тархан. (Н.Исәнбәт).

Билет – 3

1. Сыйфат турында төшенчә.

2. Ш.Камалның“Буранда” хикәясе.

3. Сыйфатка морфологик анализ ясау.

- Ходай уңайлы урынын насыйп итсен. (М.Фәйзи).

Билет – 4

1. Сантурында төшенчә.

2. Г.Исхакый“Жан Баевич”.

3. Санга морфологик-синтаксик анализ ясау.

Спектакльбетәргә егерме-утыз минут бар әле.

Билет – 5

1. Рәвеш турында төшенчә.

2. М.Әмир“Агыйдел”.

3. Рәвешкәморфологик анализ ясау.

Жир йөзендә сулар бертуктаусыз агалар да агалар.(Н.Фәттах).

Билет – 6

1. Алмашлык турында төшенчә.

2. Минем гаиләм.

3. Алмашлыкка морфологик-синтаксик анализ ясау.

Ул таякны үзенә таба тарта башлады. (М.Гафури).

Билет - 7

1. Жөмлә.Жөмлә төрләре.

2. Ш.Еникеев“Солтангәрәйнең язмышы”.

3. Исемләшкән сыйфат фигыльгә морфологик анализ ясау.

Сөйгәнем килсә яныма,

Шатлык иңәр жаныма. (Ш.Жиһангирова).

Билет –8

1. Сингармонизм законы. Сузыклар. Тартыклар.

2. Х.Туфан ижаты, биграфиясе.

3. Мәктәп сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет –9

1. Синонимнар.Антонимнар. Омонимнар.

2. С. Шакир“Үлемнән көчлерәк”.

3. Бала сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет – 10

1. Сүз төзелеше. Басым.

2. Башкортстан Республикасы. Уфа шәһәре. Башкортстанның үз ирке белән Русия дәүләтенә кушылыуына 450 ел.

3. Үзсүзле ҡушма сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет -11

1. Теркәгечләр.

2. Халык аваз ижаты.

3. Исемләшкән сыйфатка морфологик анализ ясау.

Парсызларның күңелләре моңлы,

Парлыларның гына зары юк. (Р.Ханнанов).

Билет –12

1. Жөмләнең баш кисәкләре.

2. А.Гыйләжев“Жомга көн кич белән”.

3. Сыйфат фигыльгә морфологик анализ ясау.

Монда эчәсе суым эчелеп, йотасы утым йотылып бетмәгән. (М.Кәрим).

Билет –13

1. Жөмләнең иярчен кисәкләре.

2. И.Юзеев“Гашыйклар тавы”.

3. Керү исем фигыль сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет – 14

1. Бәйлекләр.

2. Язучылар ижатында туган телнең чагылышы.

3. Ич кисәкчә сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

Билет –15

1. Ымлыклар.

2. Милли бәйрәмнәр.

3. Абау ымлык сүзенә тулы фонетик анализ ясау.

+Башҡорт теленән экзамен һорауҙары. 7 класс.

Билет №1.

Халыҡ ижады.
Ҡылым нимәне белдерә? Ҡылым ниндәй ҙамандар менән үҙгәpә?
Түбәндә бирелгән һүҙҙәрҙән, кәрәкле аффикстар ҡушып, ҡылымдар яһағыҙ һәм шул ҡылымдарҙан һөйләмдәр төҙөгөҙ: ҡыш, йәй, бау, сар, үткер, юл, арҡан, дым, ысыҡ, фекер, кәңәш, сыбыртҡы, сыбыҡ, һуйыл, бәҫ, май, йоҡо, кер, яҡты, болот, ямғыр, ҡат, төҫ, яҫы, тура, зәңгәр, насар, ҡупшы, үрт, буш, йыш, киң, ыҫ, һау, ас.

Билет №2.

Әкиәттәр.Әкиәттәр тураһында.
Башҡорт теле ҡылымдарында нисә һөйкәлеш бар?
Түбәндә бирелгән күсемһеҙ ҡылымдарҙан күсемле ҡылымдар яһағыҙ һәм шул күсемле ҡылымдар менән тура тултырыусыһы булған һөйләмдәр төҙөгөҙ: тулыу, һыуыу, туңыу, ағыу, йыуыныу, туйыу, ағарыу, ҡайнау, бешеү, яныу, йоҡлау, ойоу, башланыу, күренеү, аҡрынайыу, күбәйеү, йәшенеү.

Билет №3.

Риүәйәттәр һәм легендалар.
Бойороҡ һөйкәлеше.
Нәфис әҙәбиәттән төрлө мәғәнә сағылдырған бойороҡ һөйкәлештәре булған 10-15 һөйләм күсереп алығыҙ.

Билет №4.

1.Йырҙар. Тыуған ил һәм халыҡ берҙәмлеге тураһындағы йырҙар. Ҡасҡындар тураһындағы йырҙар.

2. Хәбәр һөйкәлеше.

3. «Башҡорт теленең һүҙлегенән» «А» хәрефенә башланған 8 ҡылым яҙып алып, уларҙы ҡылым төркөмсәләре формаларына ҡуйып, һүҙбәйләнештәр төҙөп, күсереп алығыҙ.

Билет №5.

Йырҙар тураһында. Ҡатын- ҡыҙ яҙмышы тураһындағы йырҙар.
Шарт һөйкәлеше.
Түбәндәге ҡылымдарҙан хәбәр, бойороҡ, шарт, теләк һөйкәлеше ҡылымдарының төрлө формаларын яһағыҙ, 2-3 ҡылымды затта, һанда үҙгәртегеҙ.

Ҡыуаныу, ҡотлау, ҡуйыртыу, ҡаплау, йыйыу, йүгереү, йөрөү, инәлтеү, иркәләнеү, елпенеү, ерегеү.

Билет №6.

Таҡмаҡтар. Таҡмаҡтар тураһында.
Теләк һөйкәлеше.
Түбәндәге ҡылымдарҙан хәбәр, бойороҡ, шарт, теләк һөйкәлеше ҡылымдарының төрлө формаларын яһағыҙ, 2-3 ҡылымды затта, һанда үҙгәртегеҙ.

Ҡыуаныу, ҡотлау, ҡуйыртыу, ҡаплау, йыйыу, йүгереү, йөрөү, инәлтеү, иркәләнеү, елпенеү, ерегеү.

Билет №7.

Мәжит Ғафури тормош юлы һәм ижады.
Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының заман менән үҙгәреше.
“Й” хәрефенә башланған 10 ҡылым яҙ, хәбәр һөйкәлеше ҡылымдары яһап, заман менән үҙгәртегеҙ.

Билет №8.

И.Буранбаевтың тормош юлы һәм ижады. “Башҡорт көсө” темаһы, идеяһы.
Ҡылым төркөмсәләре.
«Башҡорт теленең һүҙлегенән» «А» хәрефенә башланған 8 ҡылым яҙып алып, уларҙы ҡылым төркөмсәләре формаларына ҡуйып, һүҙбәйләнештәр төҙөп, күсереп алығыҙ.

Билет №9.

Ғайса Хөсәеновтың тормош юлы һәм ижады. “Ете ырыу” темаһы, идеяһы.
Исем ҡылым.
Нәфис әҙәбиәттән 10 исем ҡылым яҙып алығыҙ.

Билет №10.

Булат Рафиков тормош юлы һәм ижады. “Эйәрләнгән ат” темаһы, идеяһы.
Сифат ҡылым.
нәфис әҙәбиәттән 10 сифат ҡылым яҙып алығыҙ.

Билет №11.

Яныбай Хамматов томош юлы һәм ижады. “Төньяҡ амурҙары” темаһы, идеяһы.
Уртаҡ ҡылым.
Нәфис әҙәбиәттән 10 сифат ҡылым яҙып алығыҙ.

Билет №12.

Салауат Юлаев тормош юлы һәм ижады. “Салауат телмәре” темаһы, идеяһы.
Хәл ҡылым.
Нәфис әҙәбиәттән 10 хәл ҡылым яҙып алығыҙ.

Билет №13.

Мостай Кәрим тормош юлы һәм ижады. “Айгөл иле” темаһы, идеяһы.
Рәүештәрҙең сифаттар менән оҡшаш һәм айырмалы яҡтарын һанап сығығыҙ.
Түбәндә бирелгән һүҙҙәрҙең йәйәләрен асып яҙығыҙ.

Илке (һалҡы), шәп (шәп), йөҙ (түбән), был (йыл), ара (тирә), ялан (аяҡ), бары (бер), аҡса (лата), бик (иртә), баш (түбән), көпә (көндөҙ).

Билет №14.

М. Аҡмулла тормош юлы һәм ижады. “Башкорттарым, уҡыу кәрәк” темаһы, идеяһы.
Рәүеш дәрәжәләре.
Тиҙ, иртә, яй, оҙаҡ һүҙҙәрен төрлө дәрәжәләргә ҡуйып үҙгәртегеҙ.

Билет №15.

Ш.Бабич тормошо юлы һәм ижады. “Зәки- Башҡортостан терәге” темаһы, идеяһы.
Тексты күсереп яҙығыҙ. Рәүештәрҙе табып, аҫтарына һыҙығыҙ, уларҙың һөйләмдә ниндәй вазифа үтәүҙәрен өҫтәренә яҙып сығығыҙ. Ҡалын хәрефтәр менән бирелгән һүҙҙәргә морфологик анализ яһағыҙ.
Көн буйы яуған ямғыр кискә ҡарай ҡапыл туҡтаны. Китмәҫкә килгәндәй түшәлеп торған болоттар әллә ҡайһы арала таралып та өлгөрҙө, тик ҡайҙалыр бейектә аҙашып ҡалған һуңғы тамсылар һирәк-мирәк тамғылап ҡуя. Ошо тамсылар менән Гөлнур урамда уйнай. Тамсы уның усына тама, һәм Гөлнур шарҡылдап көлөп ебәрә.

Билет №16.

Дауыт Юлтый тормош юлы һәм ижады. “Тимеркәй фәлсәфәсе” темаһы, идеяһы.
Ғәжәп, ифрат, уғата, үтә, харап, бик, ныҡ, ғәйәт һ.б. шундай һүҙҙәр ниндәй һүҙ төркөмөнә ҡарайҙар?
Тексты күсереп яҙығыҙ. Рәүештәрҙе табып, аҫтарына һыҙығыҙ, уларҙың һөйләмдә ниндәй вазифа үтәүҙәрен өҫтәренә яҙып сығығыҙ. Ҡалын хәрефтәр менән бирелгән һүҙҙәргә морфологик анализ яһағыҙ.

Өй артындағы бүрәнә өҫтөндә Айҙар менән Ғабдулла байтаҡтан бирле һүҙһеҙ ултыралар. Малайҙарҙың кәйефе һүрән күренә. Эшһеҙ ҡалған кешеләр шундайыраҡ булалар шул.

Билет №17.

Р. Ниғмәти тормош юлы һәм ижады. “Йәмле Ағиҙел буйҙары” темаһы, идеяһы.
Рәүеш төркөмсәләре.
Тексты күсереп яҙығыҙ. Рәүештәрҙе табып, аҫтарына һыҙығыҙ, уларҙың һөйләмдә ниндәй вазифа үтәүҙәрен өҫтәренә яҙып сығығыҙ. Ҡалын хәрефтәр менән бирелгән һүҙҙәргә морфологик анализ яһағыҙ.

Айҙар һеңлеһе Гөлнурҙы саҡырып алды ла Яҡупты алып килергә ҡушты. Ялан аяҡтары менән бысраҡты сәпелдәтә-сәпелдәтә, Гөлнур Яҡуптарға табан йүгерҙе.

Яҡуп иптәштәрен оҙаҡ көттөрмәне. Күл буйындағы юл урауыраҡ булһа ла, ул тегеләр янына шунан китте.

Оҙаҡламай улар өсәүләп балыҡҡа төшөп киттеләр (М.Кәрим).

Билет №18.

Ҡасим Дәүләткилдеев тормош юлы һәм ижады. “Башҡорт өйөнөң күтәрмәһе” темаһы, идеяһы.
Ярҙамсы һүҙ төркөмдәре.
Нәфис әҙәбиәттән 10 бәйләүескә миҫалдар табып яҙығыҙ.

Билет №19.

Хөсәен Әхмәтов тормош юлы һәм ижады.
Теркәүестәр.
Нәфис әҙәбиәттән 10 эйәртеү теркәүестәренә миҫалдар табып яҙығыҙ.

Билет №20.

Һәҙиә Дәүләтшина тормош юлы һәм ижады. “Айбикә” темаһы, идеяһы.
Киҫәксәләр.
Нәфис әҙәбиәттән 10 киҫәксәгә миҫалдар табып яҙығыҙ.

Билет №21.

Драма һәм драматик жанрҙар.
Мөнәсәбәт һүҙҙәр.
Нәфис әҙәбиәттән мөнәсәбәт һүҙгә 5 миҫал табып яҙығыҙ.

Билет №22.

Рамазан Өметбаев тормош юлы һәм ижады. “Атлы башҡорт” темаһы, идеяһы.
Ымлыҡтар.
Нәфис әҙәбиәттән ымлыҡтарға 5 миҫал табып яҙығыҙ.

...БАШКОРТТАРЫМ!

УКЫУ КӘРӘК!...

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте 8-се синыф

Ф.Ә.Хөснетдинова,Ә.Б.Һөйәрғолова.

(68 сәғәт)

№	Темалар	Дәрес һаны	Дәреслек бите	Күргәҙмә материал	Өйгә эш	Үтәлеше	Уҡытыу эшмәкәрлеге
1	С.Әлибай.”Мәктәп юлы”Һүҙбәйләнештәр	1	3,4,13,14	Мәктәп тураһында сайттар, һүрәттәр, фотолар, портрет	Шиғырҙы ятла		Хәбәр,бойороҡ, һорау һөйләмдәр.
2	Н.Мусин”Һабаҡ”Һөйләмдә һүҙҙәр бәйләнеше.	1	4-12,17-19	Портрет, таблица	12се биттәге сорауҙарға яуап		Һүҙбәйләнештәр,Уларҙың төрҙәре:йәнәшәлек,ярашыу башҡарылыу,һөйкәлеү
3	Р.Тимершин.”Уйлап табыусы”Һөйләмдә һүҙ тәртибе.	1	15-17,20-25	Портрет, таблица	15 се күнегеү		Юмор.Эйәртеүсе һәм эйәреүсе кисәктәр.
4	Аңлатмалы диктант.Беҙҙең яҡ мариҙары	1
5	Ике сәсән. Һөйләмдә һүҙҙәр бәйләнеше.	1	28,29,18	Таблица	Сәсәндәр тураһында мәҡәл		Ҡобайыр Жанр үҙенсәлеге шиғыр төзөлөшө
6	Сура батыр.Һөйләмдә һүҙ тәртибе	1	29,30,24	Таблица	19-сы күнегеү		Сәсән. Жанр үҙенсәлеге шиғыр төзөлөшө
7	Оҡшаған темаға ҡобайыр яҙыу	1
8	З.Биишева. “Көҙгө ямғыр”, Х. Назар”Көзгө көн.Болотло.Һалҡын”Һөйләмдең баш киҫәктәре.	1	31-34	Таблица	Шиғыр ятларға		Синтаксис
9	Р. Ханнанов.”Икмәк ҡәҙере”Ия менән хәбәрҙең килеү урыны.	1	36-45,33-34	Икмәк тураһында материал	45се битәге һорауҙарға яуаптар		Художстволы әсәрҙең композицияһы турында төшөнсә.
10	Р.Өметбаев.”Әмир баҫыуы”Эйә менән хәбәр араһында һыҙыҡ.	1	36-45,35				Художстволы әсәрҙең композицияһы турында
11	Изложение.Сыңрау торна	1
12,13	А.Игебаев.”Башҡортостан-илгенәм”,”Башҡртостан”ИКинйәбулатов “Дуслыҡ төйәге”Һөйләмдең эйәрсен кисәктәре.Аныҡлаусылар.	2	59-61	Башҡортостан тураһында материал.	Шиғыр ятларға		Ритм, рифма.
14	Н.Нәжми.”Өфө йүкәләре”Тиң һәм тиң булмаған аныҡлаусылар.	1	62,63,65,66	Таблица	27- күнегеү		Һүҙ менән һүрәт яһау
15	Тултырыусылар.	1	66-68		Инша .Халыҡ йорто- Тыуған ил.
16	Тура һәм ситләтелгән тултырыусылар.	1	68,69	Таблица	31-се күнегеү
17	Инша.Башҡортостан –минең горурлығым.
18	“Салауат батыр “ кобайыры.Ф.Күзбәков.”Яу ораны бит һин,Салауат!”Хәлдәр. Уларҙың төрҙәре.	1	70-71	Салауат Юлаев тураһында материал	Ҡобйырҙы ятларға		Аманат
19	Ф.Рәхимғолова.”Са лауат”, Т.Дәүләтбирҙина” Салауат рухы”Рәүеш хәле.	1	72-73	Салауат Юлаев тураһында материал			Салауат образы
20-22	Я.Хамматов “Салауат” романы. Урын хәле.	2	75-90		90-сы биттәге һорауҙарға яуаптар
23	А.Лежнев “Салауатты ҡулға алыу” картинаһы буйынса ижади яҙма эш.	1
24	Ш. Бабич.”Ҡышҡы юлда”М. Ғәйфуллина. “ҡыш моңдары. Ваҡыт хәле.	1	91,92,93	Портрет, ҡышҡы пейзаж, таблица	Тасуири уҡырға өйрән		Ҡышты тасуирлау сараларын асыҡлау
25, 26	Б.Рафиков.”Бүреләр” Маҡсат һәм сәбәп хәлләре	2	94-115	Портрет,	Йөкмәткене һөйләргә өйрән		Образлар системаһы
27	И.Теләңембәтов”Маралым таңы”Күләм дәрәжә хәле	1	115-121		Текстҡа план төҙөргә
28	Кире хәл. Шарт хәле Хәлдәрҙе ҡабатлау.	1	122,123				Энциклопедиянән, Интернет селтәренән маралдар тураһында материал зҙләү,презентация эшләү.
29	Текст тәжемә итеү Башҡортсаны рус теленә			Бәйләнешле телмәр үҫтереү китабы.
30-32	М.Кәрим.”Үлмәҫбай”поэмаһы. Ябай һөйләм синтаксисы. Синтаксик анализ яһау күнекмәләре.	3	125-134		Мәҡәл –әйтемнәрҙе табып яҙырға. Өҙөк ятла.		Лиро-эпик поэмаларҙың үҙенсәлектәре тураһында.
33	Н. Ғәлимов”Яуҙан ҡайтҡан ҡурай” Тиң киҫәкле һөйләмдәр.	1	135-138, 165	Ҡурай, ҡурай тураһында материалдар. Карта.	43--се күнегеү
34, 35, 36	Р.Өметбаев.”Генерал Кусимов” Тиң киҫәкле һөйләмдәр эргәһендә дөйөмләштереүсе һүҙҙәр һәм тыныш билдәләре.	3	138-168	Атлы дивизия тураһында материал, портрет	Генерал Кусимовтың һуғыштағы юлын картанан ҡарап билдәлә		Интернет селтәренән Генерал Кусимовтың музейы тураһында мәғлүмәттәр табыу
38	Диктант
39	Ш.Биҡҡол.”Әсәйемдең кәңәшләре”. Ике һәм бер составлы һөйләмдәр	1	170-173	Әсәйләрҙең фотолары.	49-сы күнегеү Шиғыр ятларға
40	Т.Ғиниәтуллин. “Әсә һәм бала”. Берсоставлы һөйләм төрҙәре.	1	173-188		54-се күнегеү
41	Т.Ғиниәтуллин. “Әсә һәм бала”.Тулы һәм кәм һөйләмдәр.	1	188-191		59-сы күнегеү		Хәтер һандығына
42	Х.Назар. “Өс һүҙ”Һөйләмдең айырымланған эйәрсен киҫәктәре.	1	192-194		61-се күнегеү Шиғыр ятларға
43	М.Ямалетдинов “Иман”. Аныҡлаусыларҙың айырымланыуы.	1	194-203		64- се күнегеү		Иман , ураза дини терминдар.
44	З.Ғәлимов.”Ялан сәсәкәләре”. Өҫтәлмәлекләрҙең айырымланыуы.	1	195,203-208		Инша. Сәскәләр –тәбиғәт биҙәге”
45	Изложение
46	Р.Ғарипов.”Яҙғы йыр” Айырымланған эйәрсен киҫәктәреэргәһендә тыныш билдәләре	1	209-	Портрет,	Шиғыр ятларға
47	З.Ураксин.”Алмағас”,”Сәскә ғүмере”. Хәлләрҙең айырымланыуы.	1	210-213	Портрет,	70- се күнегеү
48	Р.Сафин.”Тол ҡатындар һәм аяҡһыҙҙар бейеүе” Хәлләрҙең айырымланыуы	1	213-216	Портрет,	218-се бит биремдәр.
49	Ҡ. Аралбай”Ер тураһында ете һүҙ”.Һөйләм менән грамматик бәйләнеше булмаған һүҙҙәр.	1	219,220	Портрет,	Шиғыр ятларға		Грамматик бәйләнеш.
50	Б.Бикбай.”Ер” поэмаһы Өндәш һүҙҙәр һәм улар эргәһендә тыныш билдәләре.	1	220-228	Портрет,	74- се күнегеү		Лирик поэма.
51	Ж.Кейекбаев “Урал тураһында ҡобайыр”Инеш һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр.	1	229-232	Портрет,	Урал тураһында материал алып кил		Тарихи шәхестәр
52, 53	Н.Мусин. “Һуңғы һолоҡ”романы.Инеш һөйләмдәр. Улар эргәһендә тыныш билдәләре.	2	234-248	Китаптар күргәҙмәһе.	Әсәрҙән инеш һөйләмдәр табып яҙ.
54	М.Уразаев.”Еҙ ҡурай”Һөйләмдә эйе, юҡ,ярай,ярамай һүҙҙәре	1	248,249		Ҡурай ,Урал образдарын сағылдырып инша яҙырға.		Ҡомартҡы
55	Тура һәм ситләтелғән телмәр турында төшөнсә.	1	249,250		79- сы күнегеү
56	Тура телмәрле һөйләмдәрҙә тыныш билдәләре.	1	251-254		84- се күнегеү
57	Практик дәрес. Тура телмәрҙе ситләтелгән телмәрғә әйләндереү.	1					Һүҙлек өҫтендә эш
58	Ф. Рәхимғолова. “Бал ҡорто һәм күбәләк”. Һүҙ төркөмдәре һәм сөйләм киҫәктәре араһында аерма. Морфологик анализ	1	255		Башҡорт халыҡ ижадында күбәләк һәм бал ҡорто тураһында мәҡәл –әйтемдәр тап.		Һүҙлек өҫтендә эш
59	А. Йәғәфәрова.”кескәй шишмә”. Синтаксик аналлиз.	1	256-259		Хикәйә буйынса план төҙө		Һүҙлек өҫтендә эш
60	Ш.Яныбаев. “Дегәнәк”. Фонетик анализ.	1	259-264		Дегәнәккә бәйләнешле һынамыштар яҙ.		Һүҙлек өҫтендә эш
61, 62	Р. Солтангәрәев.”Һуңғы һунар” Һүҙбәйләнеште ҡабатлау	2	264- 274		Кесерткән, балтырған, ҡуҙғалаҡ аштарының рецептарын яҙ		Һүҙлек өҫтендә эш
63	Ә, Хәмәдинова. “Йәшел дарыухана”,Сөйләмдең баш киҫәктәрен ҡабатлау.	1	275-277				Һүҙлек өҫтендә эш
65	Контроль диктант	1					Һүҙлек өҫтендә эш
66	Эш кағыҙҙары	2			Протокол төҙөү		Һүҙлек өҫтендә эш
67-68	Экскурция				Киптереү өсөн үсемлектәр һәм бөжәктәр йыйыу

Башҡорт теленән тест һорауҙары.

1.Туғандарыма һүҙендә ниндәй ялғау бар?

а)һан ялғауы

б)Һан ялғауы, зат һәм килеш ялғауы;

в) килеш ялғауы;

г) зат ялғауы

2. Ҡайтым йүнәлеше ҡылымдары бирелгән юлды билдәләгеҙ:

а) уҡый, яҙа, йыуа, килә, китә;

б) сабырһыҙлана, кейенә, биҙәнә, ҡысҡырына;

в) йыуыла, төҙөлә, биҙәлә, уҡыла?

3. Ҡайһы һүҙ сингармонизм законына буйһонмаған:

а) һөтсөлөк;

б) болоттоң;

в) төлкөнөң;

г) фотоның?

4. Хәреф һаны өн һаны менән тап килгән һүҙҙе күрһәтегеҙ:

а) төньяҡ;

б) таяҡ;

в) юрған;

г) ашъяулыҡ?

5. Һүҙ төркөмө, һүҙ составы яғынан анализ нисек атала:

а) фонетик анализ;

б) синтаксик анализ;

в) стилистик анализ;

г) морфологик – морфемик анализ?

6. Телдәге телмәр төрҙәрен, уларға хас һүрәтләү сараларынөйрәнә торған фән нисек атала:

а) лексикология;

б) фразеология;

в) синтаксис;

г) стилистика?

7.Бер составлы һөйләмдең төрөн билдәләгеҙ: Польшала,Венгрияла, Германияла гастролдә йөрөп ҡайттыҡ:

а) билдәле эйәле һөйләм;

б) билдәһеҙ эйәле һөйләм;

в) атама һөйләм;

г) эйәһеҙ һөйләм?

8. Берәүҙән икәү яҡшы, икәүҙән өсәү яҡшы. (Әйтем).

а) йыйыу һаны;

б) үлсәү һаны;

в) сама һаны;

г) бүлеү һаны?

9. Бәйләүестәрҙе күрһәтегеҙ:

а) әгәр, йә, әле, шуға, сөнки;

б) бар, юҡ, түгел,кәрәк, буғай;

в) кеүек , аша, бирле, һайын;

г) ура, ах, ай – һай, эх?

10. “ Кәкүк, кәкүк! Әйтсе миңә

Күпме минеңғүмерем?”

Был ниндәй һөйләм:

а) хәбәр һөйләм;

б) һорау һөйләм;

в) өндәү һөйләм;

г) бойороҡ һөйләм?

Башҡорт әҙәбиәтенән тест һорауҙары.

1. Ғәрәпилсеһе Ибн – Фадлан башҡорт ерҙәрендә ҡасан булған?

а) 922 йыл;

б)950 йыл;

в)1235 йыл;

г)1557 йыл?

2.Салауат Юлаевтың ниндәй шиғырынан өҙөк тәҡдим ителгән:

Шулбөркөттәй, егет, батыр бул.

Тайғаныңдатаян дуҫтарға.

Яуҙаарыҫландай ажғырып,

Йәнаямай ташлан дуҫтарға.

а)“Егеткә”;

б)“ Һандуғас”;

в)“Уҡ”;

г)“ Тирмәндә”?

3.З.Вәлиди образы һүрәтләнгән әҫәр:

а)Д.Юлтый “Ҡан”;

б)З.Биишева “Емеш”;

в)Һ.Дәүләтшина “ Ырғыҙ”;

г)Р. Байымов “ Сыбар Шоңҡар”?

4.Р. Бикбаев ҡайһы китабында тыуған тәбиғәтте һаҡлау, яҡлау мәсьәләһен күтәрә:

а)“Автобиография”;

б)“”Ғүмер уртаһы”;

в)“ Һыуһаным – һыуҙар бирегеҙ”;

г)“Халҡыма хат”?

5.Һабрау сәсән ҡайһы әҫәрҙең төп геройы:

а)”Дауылданҡотолоу юҡ”;

б)“ Думбыра сыңы”;

в)“ Сыңғыҙнамә”;

г)“ Йәдкәр”?

6.Гөлгөл, Фәтхел, Байрам – Р. Ниғмәтиҙең ҡайһы поэмаһының геройҙары:

а)“Болшевик”;

б)“ Осҡондан ялҡын”;

в)“ Һаҡмар ҡыҙы”;

г)“ Баҫыу хөкөмө”?

7.Н.Мусиндың “ Һуңғы солоҡ” әҫәренеңжанры:

а)хикәйә;

б)повесть;

в)роман;

г)новелла?

8.Халыҡ ижадынан башҡорт әҙәбиәтенән күскән жанр:

а)повесть;

б)новелла;

в)хикәйә;

г)ҡобайыр?

9.Башҡортостандың халыҡ шағиры:

а)Д.Юлтый;

б)Р. Бикбаев;

в)К. Кинйәбулатова;

г)Р.Назаров?

10.Р.Ниғмәти ҡайһы йылдарҙа йәшәгән:

а)1905-1954;

б)1909-1959;

в)1911-1939;

г)1903-1938?

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыу методикаһынан

тест һорауҙары.

1. Әҙәбиәтуҡытыуҙың төп принциптары:

а) тарихылыҡ, уҡытыуҙы тормош, заман талаптары, заманрухы менән бәйләп уҡытыу, педагогик – психологик принциптар;

б) системалылыҡ, бөтөнлөк;

в) үҙ – ара бәйләнеш, берҙәмлек;

г) педагогик- психологик принциптар?

2. Дәрес ниндәй элементтарҙан тора:

а) ойоштороу мәле, өйгә эште тикшереү, яңы материалдыүтеү, нығытыу, өйгә эш биреү;

б) ойоштороу мәле, яңы материалды үтеү, нығытыу, өйгә эш биреү;

в) ойоштороу мәле, яңы материалды үтеү, өйгә эш биреү;

г) ойоштороу мәле, нығытыу, өйгә эш биреү?

3. Эпик әҫәрҙең төрөн билдәлә:

а) эпос, әкиәт, бәйет, мәҫәл, хикәйә;

б) новелла, повесть, роман, очерк, фельетон, хикәйәт;

в) мәдхиә, мәрҫиә;

г) йыр, ода, көләмәс?

4. Мәктәп программаһында нисәнсе синыфтарҙа әҙәбиәттеорияһынан белем биреү ҡарала:

а) 5-9 синыфтарҙа;

б) 1-8 синыфтарҙа;

в) 5-11 синыфтарҙа;

г) 9-11 синыфтарҙа?

5. Обзор темаларҙы өйрәнгәндә ниндәй эш төрҙәренойошторабыҙ:

а) үҙ аллы уҡыу;

б) тема буйынса докладтар әҙерләү;

в) һүрәт төшөрөү;

г) контроль эш үткәреү?

6. Биографик материалды өйрәнгәндә ниндәй методтар ҡулланабыҙ:

А) лекция, әңгәмә;

Б) үҙ аллы эштәр;

В) докладтар;

Г) концерт әҙерләү?

7. Методикала принцип термины нимәне белдерә:

а) билдәле бер фәндең, ҡараштың асылын тәшкил итеүсе төпфекер;

б) берәй эшмәкәрлек өлкәһендә ҡулланыла торған алымдар;

в) фәндәге тикшереү алымдары;

г) кешенең ҡараштар системаһы?

8. Контроль яҙма эштәр үткәреү тәртибе ниндәй:

а) уҡытыусы үҙе теләгән ваҡытта үткәрә;

б) уҡыу йылы аҙағында үткәрелә;

в) администрация тарафынан төҙөлгән план буйынса;

г) һәр сирек аҙағында үткәрелә?

9. Уҡытыу урыҫ телендә барған мәктәптәрҙә башҡорт телен уҡытыуҙың принцибы:

а) аңлайышлылыҡ принцибы;

б) дауамсанлыҡ принцибы;

в) коммуникатив принцип;

г) фәннилек принцибы?

10. Коммуникативлыҡ принцибы нимәне аңлата:

а) текстың йөкмәткеһен һөйләүҙе аңлата;

б) бер – берең менән аралашыуҙы аңлата;

в) һөйләгәнде аңлап төшөнөүҙе белдерә;

г) китаптан уҡыуҙы аңлата?

11. Күргәҙмә материалдар, ғәҙәттә , дәрестең ҡайһыэтабында ҡулланыла:

а) өй эшен ҡабатлағанда;

б) теманы нығытыу осоронда;

в) яңы теманы аңлатыу процесында;

г) дәресте йомғаҡлағанда?

12. Пунктуацияны ҡасан өйрәнеү маҡсатҡа ярашлы:

а) һәр дәресәт уҡытыусы ҡарамағында;

б) уға бәйле программа материалын өйрәнеү ваҡытында;

в) теләгән бер дәрестә артып ҡалған ваҡытта;

г) 9-сы класта махсус ваҡыт бүлеп, бөтәһен бер юлы?

13. Нимә ул методика:

а) айырым бер фәндә ҡулланыла торған тикшереү алымдары;

б) теге йәки был фәнде уҡытыу алымдары тураһындағытәғлимәт;

в) алымдар системаһы;

г) тикшеренеү йүнәлешен билдәләүсе ҡараштар?

14. 1952 йылда башҡорт телен уҡытыу буйынса беренсеметодика ҡулланмаһы донъя күрә. Уның авторы кем:

а) Ә. М. Мансуров;

б) Ҡ.З. Әхмәров;

в) Ә. И. Харисов;

г) Х.Ғ.Ғәбитов?

15. Телмәр төрҙәрен һәм уларға хас һүрәтләү сараларынөйрәнеүсе фәнни тармаҡ:

а) лексикография;

б) фразеология;

в) стилистика;

г) синтаксис?

МӘКТӘПТӘ БАШКОРТ ТЕЛЕН УКЫТУ ПРОГРАММАЛАРЫ

“Урал батыр” эпосы буйынса тест һорауҙары.

Башҡорт эпосының героик йөкмәткеле, халыҡ батырҙарын данлаған шиғри төҙөлөшлө төрө
Ҡобайыр

иртәк
ҡисса

Эпостың дөрөҫ билдәләмәһен күрһәт:

халыҡ тормошонда йәки тарихта булып үткән мөһим хәл- ваҡиғалар, тарихи шәхестәр тураһында һөйләгән сәсмә әҫәр
халыҡтың этник һәм гражданлыҡ тарихы тураһында хикәйәләүсе эпик һәм лиро – эпик характерҙағы( күберәк героик йөкмәткеле) әҫәр
уйҙырмаға нигеҙләнгән тылсымлы һәм мажаралы йөкмәткеле йә булмаһа көнкүреш характерындағы әҫәр.

3…. тип бороноғо кешеләр, донъя һәм тәбиғәт көстәренең килеп сығышы, аллалар, төрлө изге йәндәрҙең тормошо тураһындағы уйҙырма хикәйәләргә өйтәләр

1.миф

2. легенда

3. әкиәт

Башҡорт халҡының бөйөк рухи мираҫы булған “Урал батыр” эпосы ҡасан, кем тарафынан яҙып алынған?

1956 йылда Исмәғил Рәхмәтуллиндан Әхнәф Харисов тарафынан.
1910 йылда Ғәбит Арғынбаев менән Хәмит Әлмөхәмәтовтан Мөхәмәтша Буранғолов тарафынан.
1994 йылда Ш.Сәфәрғалинанан Г.Сәфәрғәлина тарафынан

5. Башҡорт халҡының рухи хазиналарын киләсәк быуындарға ҡалдырыусы атаҡлы сәсән, ҡурайсы, йырсы Арғынбаев Ғәбит Бикмөхәмәт улының йәшәгән йылдары.

1. 1856-1921

2. 1861-1923

3. 1781-1878

6.”Урал батыр” эпосын яҙып алыуға бәйле алтын өс тағандың береһе – данлыҡлы йырсы, ҡурайсы, сәсән Хәмит Әлмөхәмәтовтың тыуған ауылы нисек атала?

1. хәҙерге Баймаҡ районы II Этҡол ауылы

2. хәҙерге Баймаҡ районы Түбәнге Иҙрис ауылы

3. хәҙерге Әбйәлил районы Әбделғәзе ауылы

7. М.Буранғоловҡа нисәнсе йылда “Башҡорт АССР-ының халыҡ сәсәне” исеме бирелә?

1. 1944

2.1936

3.1959

8. “Урал батыр” ҡобайырының идея – тематик йөкмәткеһенә ярашлы, ғаләмдә тәртип һәм гармония урынлаштырыусы көс - ул….

1. Күк Тәңреләре

2. Кеше

3. Дейеү, йыландар

9. “Урал батыр” эпосында кешелектең йөшәү нигеҙе булараҡ яңғыраған оло тәғлимәт.

1. яҡшылыҡ

2. үлемһеҙлек

3. көрәш

10.Тәүтормош кешеләре Йәнбикә һәм Йәнбирҙе исемдәренең символик мәғәнәләре.

1. йән биреүсе ( тормош биреүсе)

2. йән бирҙе( вафат булды)

3. йән эйәһе, йән йөрөтөүсе

11. Урал тыуып, тәү тауыш биргәс үк, ғаләмгә батыр тыуыуы нисек мәғлүм була?

1. күк йөҙө балҡып китә

2. күктә осҡан дейеүҙәр ергә ҡолап төшә

3. йылан ансар төш күрә

12. Эпоста һунарсылыҡҡа бәйле һүрәтләнгәг бик боронғо йола – һунар алдынан йыртҡыс ҡаны эсеү нимәне аңлата?

1. һыуһын ҡандыра

2. асыуға йыртҡыс көсө “өҫтәлә”

3. һаулыҡ нығы!

13. Түбәндәге өҙөктә нимә тураһында һүҙ бара?

… тигән яуыз ул

Күҙгә һис тә күренмәй,

Килгәне һис беленмәй,

Йәшәй торған януар ул.

үлем
юлбарыҫ
дейеү

14. Исеме “кеше үлтереүсе” мәғәнәһенә эйә булған ҡан ҡойоусы баҫҡынсы батша?

1. Ҡатил

2. Әзрәҡә

3.Ҡәһҡәһә

15. … Һаҡмар килеп, Шүлгәнгә

Ҡылыс менән уҡталған.

Урал тыйғас, Һаҡмар ҙа

Сапмайынса туҡталған…

Уралдың хәл иткес мәлдә Һаҡмарҙы тыйыу сәбәбе?

1. яраштырыу теләге

2. тактик сәбәп

3. ата хаҡы

16. Кейәү һайлау бәйгеһендә Урал батыр ни өсөн Һомайҙың таш күтәреү буйынса шартын мотлаҡ үтәргә ынтыла?

1. ағаһы Шүлгәнде еңеү өсөн

2. Һомайға өйләнеү өсөн

3. ағаһының намыҫын яҡлау өсөн

17. Ҡәһҡәһә илендәге ынйы башлы таяҡ нимә символы тип һанала?

1. матурлыҡ

2. байлыҡ

3. власть, көс-ҡеүәт

18. С.Галин билдәләүенсә, “Башҡорт фольклористикаһы тарихында “Урал батыр” эпосын өйрәнеү өлкәһендә … һымаҡ эш башҡарған кешене табыуы ауыр”. Ғалим кемде күҙ уңында тота?

1. Кирәй Мәргән

2. Фәтхелҡадир Сөләймәнов

3. Мөхәмәтша Буранғолов

19. “Тарихи принциптан сығып, башҡорт халыҡ эпик ҡобайырҙарын түбәндәге төркөмдәргә бүлергә мөмкин” ( Ғ.Хөсәйенов) !Урал батыр” эпосы ҡайһы төркөмгә ҡарай?

1. тарихи- ҡаһарманлыҡ ҡобайырҙары

2. архаик (мифологик) ҡобайырҙар

3. тормош – көнкүреш эпик ҡобайырҙары

20. “Урал батыр” ҡобайырында ниндәй боронғо уникаль көс һынашыу төрө һүрәтләнә?

1. уҡ атыу

2. көрәш

3. таш сөйөү

21. Ҡотло, изгеләштерелгән урын- Ҡот тау ҡайһы илдә?

1. йыландар илендә

2. дейеүҙәр биләмәһендә

3. самрау батшалығында

22. …Ҡаф тауына типһәм мин,

Он – талҡандый ыуалыр…

Эпоста телгә алынған тау хәҙер нисек атала?

Кефи (Иран)
Кавказ
Памир

23. Мифик заттар Аждаһа, Ҡәһҡәһә, Ҡатил, Зәркүм, Әзрәҡә иесмдәре лексик составы буйынса ниндәй телгә ҡарай?

1. төп башҡорт һүҙҙәре

2. һинд- иран сығышлы

3. фин-уғыр сығышлы

24. “Урал батыр” эпосы матбуғатта (“Ағиҙел” журналы) беренсе тапҡыр ҡасан донъя күрә?

1. 1968

2.1934

3.1910

25. Республикала иң тәүгеләрҙән “Урал батыр” эпосын сәхнәгә ҡуйған театр?

1. Башҡорт дәүләт рус драма театры

2. Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры

3. М.Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры

26. Эпос тәүге тапҡыр рус теленә кем тарафынан тәржемә ителгән?

1. Ғ.Шафиҡов

2. Азамат Юлдашбаев

3. айҙар Хөсәйенов

27. Ш.Бабич исемендәге йәштәр премияһы лауреаты Ғәйнислам Ибраһимов 1996 йылда эпосты ниндәй телгә тәржемә итә?

1. инглиз

2. төрөк

3. словак.

1.Фәния Чанышева кайда, кайчан туган?

2.Гаиләдә алар ничә бала булган?

3.Язучының әти-әнисе турында нәрсә беләсез?

4.Шагыйрьлек орлыгы аңа кемнән күчкән?

5.Ничәнче елда, кайда урта мәктәпне тәмамлый?

6.Ул кайчан яза башлый?

7.Язучының хезмәт урыннарын атагыз.

8.Фәния Чанышеваның тормыш иптәше кем? Аның турында нәрсә беләсез?

9.Ничәнче елда алар гаилә коралар?

10.Балалары бармы? Булса, алар турында ни әйтерсез?

11.Язучы шигырьләрендә нинди темалар күтәрә?

12.Сәйфи Кудашның Фәния Чанышевага багышланган шигыре ничек атала?

13.Кем ул Шәмсинур? Аның турында ниләр беләсез?

14.Фәния Чанышева турында төзелгән буклетның редакторы кем?

15.Чанышевлар фамилиясенең килеп чыгышы турында нинди фаразлар,фикерләр йөри?

16.Фәния Чанышева кайсы әсәрендә Күзәй авылы халкының Бөек Ватан сугышы чорын бар тулылыгы белән чагылдыра?

17.Күзәй авылында Чанышевлар яшәгән урам нинди исем белән атала?

18.Чанышевлар шәѕәрәсен кемнәр тикшергән,алар турында язылган мәкалә авторлары?

19.Фәния Чанышеваның китапларын атагыз.

20.Кем ул Гүзәл Сәгыйтова? Аны Фәния Чанышева белән нәрсә бәйли?

21. "һәркөн иртән юмарт кояш калка,

Кояш белән торсаң,бәхет арта..." шигыренең дәвамын языгыз.

22.” ...Мин мәктәптән кайтам.

Бездә кунак!

Печән салып, атын тугарган.

Әниемнең йөзе кояш кебек-

Мич алдында янып кызарган.” Бу юллар кайсы шигыреннән алынган?

23. “Фәниянең әсәрләрендә тамчы да уйлап чыгару һәм ясалмалылык юк.Аларда тик йөрәк кичерешләре , саф хисләр белән чорналган чын тормыш үзе чагыла, тик булган, баштан үткән хәл-вакыйгалар ялтлап үтә.” Бу сүзләр кем тарафыннан әйтелгән?

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

Каранская СОШ

Буздякский район

Республики Башкортостан

Рассмотрено

на заседании ШМО

протокол №____ от

«»_____2011г.

Утверждаю:

Директор МОБУ КаранскаяСОШ

----------/А.Ф.Мансуров/

Приказ №_________

«_»________2011г.

Рабочая программа

по башкирскому (государственному) языку

в 2 классе

на 2011-2012 учебный год

общее количество часов – 68

количество часов в неделю – 2

Составила : Шарипова Сания Кашфулловна

Составлена в соответствии с программой по башкирскому языку

для учащихся I – XI классов школ с русским языком обучения.

Составители: Усманова М.Г., Габитова З.М. – Ижевск, издательство «КнигоГрад» , 2008.

Учебник: Башкирский язык. Учебник для русскоязычных учащихся 2 класса. Толомбаев Х.А.,

Давлетшина М.С. – Уфа: Книга, 2008

Согласовано:

руководитель КМО

______/Н.Ф.Смакова /

протокол №____ от

«»_______2011г.

2011 год

Башҡортостан республикаһы

Бүздәк районы Каран

муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһы

Ҡаралған

ММБ ултырышында

протокол №_____

«_»_______2011й.

Раҫлайым:

Каран МОБУдиректоры

___________/А.Ф.Мансуров /

Приказ №_________

«_»________2011й.

2011-2012 уҡыу йылына

2-се класс өсөн

башҡорт (дәүләт) теленән

эш программаһы

дөйөм сәғәттәр һаны – 68 сәғәт

аҙнаһына – 2 сәғәт иҫәбенән

Шәрипова Сания Кашфуллаҡыҙы төҙөнө

Башҡорт теленән программа. (Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең I – XI

кластары өсөн). Төҙөүселәре: Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М. – Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

нигеҙендә төҙөлдө.

Дәреслек: Башҡорт теле: Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 2-се синыф уҡыусылары өсөн дәреслек.ТоломбаевХ.А, ДәүләтшинаюМ.С. – Өфө: Китап, 2008

Килешелгән:

КМО етәксеһе

______/Н.Ф.Смакова/

протокол №_____

«_»_______2011й.

2011 йыл

Аңлатма яҙыу

4-се класы өсөн башҡорт (дәүләт) теленән эш программаһы.

Эш прогаммаһы 68 сәғәткә бүленгән (аҙнаға 2 сәғәт).

ТөҙөүсеШӘРИПОВА Сания Кашфулла ҡыҙы.

Дәреслек: Толомбаев Х.А., Дәүләтшина М.С. Башҡорт теле: Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 2-се класы уҡыусылары өсөн дәреслек. – Өфө : Китап, 2008.

Программа кимәле: базис.

Уҡытыусының тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты :

Ғәбитова З.М, Толомбаев Х.А Урыс мәктәптәрендә башҡорт телен уҡытыуҙы ойоштороу буйынса методик кәңәштәр; Өфө: Башҡортостан.
Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙә башҡорт( дәүләт) теле һәм туған( башҡорт) тел буйынса берҙәм талаптар. (Протокол №4. 13 ғинуар 2010 йыл).

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты

Толомбаев Х.А., Дәүләтшина М.С. Башҡорт теле: Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 2-се класы уҡыусылары өсөн дәреслек. – Өфө: Китап, 2008.

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы: Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теленән программа» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-IX кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Толомбаев Х. А., Дәүләтшина М.С., Ғәбитова З. М., Усманова М. Г.- Ижевск: «Книгоград», 2008.

Башҡортостан Мәғариф Министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа «2–се Гимназия» муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеhының «Уҡыу планы»на ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы.

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештә төҙөлгән.

Балаларҙы һөйләшергә өйрәтеү мөһим бурыс.
Тел менән әҙәби материал бергә ҡушып өйрәнелә( интеграция).
Лингвистик һәм әҙәби күренештәр, уҡыу материалы нигеҙендә, практик ҡулланыу маҡсатынан сығып өйрәнелә( коммуникатив йүнәлеш).

Маҡсаттар һәм бурыстар.

Башҡорт теленә өйрәтеү буйынса 2-се класс уҡыусылары алдында түбәндәге бурыстар ҡуйыла:

1-се класта өйрәнелгән материалдарҙы телмәрҙә ҡулланыу.
Тәҡдим ителгән темалар буйынса балаларҙың һүҙлек составын арттырыу, телмәр күнекмәләрен камиллаштырыу.
Балаларҙың оптималь уҡыу күнекмәләрен үҫтереү.
Ситуациялар, темалар буйынса һорауҙар биреү, шул һорауҙарға һүрәт, картина, текст нигеҙендә ижади яуап бирә белеү.
Темаға тап килгән шиғырҙар ятлау, йырҙар өйрәнеү һәм башҡарыу, экскурсияларҙа, уйындарҙа ҡатнашыу, концерттар әҙерләү һәм сығыш яһау. Һәр осраҡта ла телмәр төҙөү иғтибарға алына.
Әйтелеше ҡатмарлы булмаған һүҙҙәрҙе, ябай һөйләмдәрҙе тәүҙә күсереп, шунан яттан яҙыу.
Һәр тема буйынса эш барышында тыуған Республика менән танышыуҙы дауам итеү.
Башҡорт халҡына, тарихына, Башҡортостан тәбиғәтенә, сәнғәтенә, әҙәбиәтенә ихтирам тәрбиәләү.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

Мин Башҡортостанда йәшәйем - 1 сәғәт.

Башҡортостандың ҡалалары, ауылдары, йылғалары, күлдәре тураһында мәғлүмәт биреү. Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәрен ҡабатлау, темаға ҡараған башҡорт һүҙҙәрен дөрөҫ әйтеү күнекмәләрен камиллаштырыу.

2. Ҡабатлау – 5сәғәт.

Беренсе класта өйрәнгәндәрҙе иҫкә төшөрөү. Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәре һәм хәрефтәре, һөйләмдә һүҙҙәрҙең урыны.

Һаумы мәктәп – 4 сәғәт.

Балаларҙың үҙҙәре уҡыған мәктәп, уның үҙенсәлекле билдәләрен, урынлашыуын, кабинеттарын белеүе. Һүҙҙәрҙең предметты, билдәне, эште белдереүе.

Мәктәп баҡсәһы – 2 сәғәт.

Мәктәп баҡсаһы, еләк-емештәр, уларҙың ҡыуаҡтары, балаларҙың баҡсалағы эштәре. Ошо темаға ҡараған һүҙҙәр, уларҙы дөрөҫ әйтеү. Һәм, ә, ләкин теркәүестәрен ҡулланыу.

5. Беҙҙең класс – 6 сәғәт.

Мәктәп, класс бүлмәләре, дәрестәр, кластағы уҡыусылар, уларҙың эштәре. Темаға ҡараған һүҙҙәрҙе өйрәнеү. Һүҙҙәрҙә ҡалын һәм нәҙек ялғауҙар.

6. Ғаилә – 4 сәғәт.

Үҙенең ғаиләһе, ғаилә ағзалары, уларҙың эштәре, туғанлыҡ мөнәсәбәте тураһында һөйләшеү. Башҡорт телендә эйәлек ялғауҙарын практик үҙләштереү.

7. Аҙыҡ – түлек – 6 сәғәт.

Аҙыҡ-түлек атамалары менән танышыу, башҡорт халыҡ аштары тураһында һөйләшеү. Килеш ялғауҙарын пратик үҙләштереү.

8. Ҡайҙа?Ҡайҙан? – 4 сәғәт.

Аҙыҡ-түлек, һауыт-һабаның атамалары. Уларҙы йыйыштырыу, таҙа тотоу. Һөйләмдә һүҙҙәрҙең урыны.

9. Нимә менән?- 2 сәғәт.

Аш-һыу, аҙыҡ-түлек темаһына бәйле һүҙҙәр, уларҙың үҙенсәлектәрен белдереү. Аш-һыу әҙерләгәндәге ҡоралдар. Менән һүҙен практик ҡулланыу.

10. Һанай беләһеңме? – 3 сәғәт.

Аҙыҡ-түлек, кейем-һалым хаҡы, уларҙың үлсәме, уларҙы һатып алыу, тәртипле тотоноу. Телмәрҙә һандарҙы практик ҡулланыу.

11. Кейем-һалым – 6 сәғәт.

Кейем-һалым исемдәре, уларҙың үлсәме, кейем һатып алыу, уларҙы бөхтә тотоу. Башҡорт телендә килеш һәм зат ялғауҙарын ҡулланыу.

12. Уйындар, уйынсыҡтар – 3 сәғәт.

Уйынсыҡ исемдәре, билдәләре, уйындар. Башҡорт телендә ҡалын һәм нәҙек ялғауҙар.

13. Һөнәрҙәр – 7 сәғәт.

Кешеләрҙең һөнәрҙәре тураһында мәғлүмәт. Һөйләмдә хәбәрҙең урыны.

14. Тән өлөштәре – 6 сәғәт.

Кешенең организмы, тән өлөштәре атамаларын үҙләштереү, тәнде таҙа тотоу, һаулыҡты һаҡлау. Эйәлек алмаштарын һәм ялғауҙарын практик ҡулланыу.

15. Таҙалыҡ. Көн тәртибе – 5 сәғәт.

Шәхси гигиена, таҙалыҡты һаҡлау тураһында мәғлүмәт. Уҡыусының көн тәртибе, бөхтәлек, йыйнаҡлыҡ сифаттары тәрбиәләү. Башҡорт телендә юҡлыҡ ялғауҙары. Һүҙҙәрҙең һөйләмдәге урыны.

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар

Уҡыу йылы аҙағында 2 класс уҡыусылары түбәндәге белем һәм күнекмәләргә эйә булырға тейеш:

1. Һөйләгәнде йәки уҡығанды аңлай алыу (аудирование):

- уҡытыусының, иптәшенең һөйләгәнен, уҡығанын аңлай алыу;

- иҫәнләшеү, һаубуллашыу, рәхмәт әйтеү, ғәфү үтенеү, үтенесте белдереү, рөхсәт һорау (телмәр этикеты);

- текстың йөкмәткеһе, ситуация буйынса һорау биреү.

2. Уҡыған текст буйынса, күҙәтеүҙәр нигеҙендә һөйләй белеү, ситуацияға ярашлы һөйләшеү (говорение):

- бәләкәй күләмле текстың йөкмәткеһен һөйләү,

- һүҙлек һүҙҙәрен белеү, уларҙы дөрөҫ ҡулланып һөйләү,

- диалог төҙөү, төркөмдәрҙә һөйләшеү,

- үҙең, ғаилә ағзалары, уларҙың исемдәрен белеү, һөнәр-шөғөлдәре, туғанлыҡ мөнәсәбәте һ.б. тураһында һөйләү,

- ваҡиғаға, персонажға үҙ мөнәсәбәтеңде әйтеп биреү,

- башҡорт теленән руссаға һәм киреһенсә тәржемә итеү.

3. Уҡыу (чтение):

- тексты дөрөҫ, шыма, талғын уҡыу (орфоэпик нормалар нигеҙендә),

- поэтик әҫәрҙәрҙе дөрөҫ интонация менән уҡыу,

- уҡыған текстың йөкмәткеһен билдәләй алыу, персонаждарын әйтеү,

- текстан һорауҙарға яуаптар табыу, уҡып күрһәтеү.

4. Яҙыу (письмо):

- хәрефтәрҙе матур, дөрөҫ, тейешле кимәлдә тоташтырып яҙыу,

- ҙур булмаған тексты күсереп яҙыу,

- шундай уҡ текст буйынса йә картина нигеҙендә 2-3 һорауға яуап яҙыу,

- бирелгән ситуация буйынса 2-3 һөйләмдән торған текст яҙыу,

- ныҡлы әҙерлектән һуң өйрәтеү характерындағы диктант, изложение, инша яҙыу (программала күрһәтелгән нормалар күләмендә).

Уҡыу- уҡытыу программаһында планлаштырылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштереүен баһалау.

Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

- башҡорт теленән торлө типтағы күнегеүҙәр;

- тәржемә эштәре.

- дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү.

- һорауҙарға яҙма яуаптар һәм иншалар.

- тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар.

Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалы үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәртесте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.

Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

2- се класта түбәндәге эш төрҙәре тәҡдим ителә:

Күсереп яҙыу- 2

Һорауҙарға яуап- 2

Диктант- 4

Инша – 1

Календарь – тематик планлаштырыу

№	Телмәр үҫтереү буйынса тема	Грамматик тема	План б-са сәғәт һаны	Үткәрелеү ваҡыты
				План-ған				Үтк-гән
				2-се а	2-се б	2-се в	2-се г	2-се а	2-се б	2-се в	2-се г

Тыуған Башҡортостан. 1 сәғәт

1 Мин Башҡортостанда

йәшәйем

Һөйләмдә һүҙҙәр

тәртибе

1 Ҡабатлау. 5 сәғәт

2	Һиңә нимә кәрәк?	Башҡорт теленең үҙенсәлекле өн-хәрефтәре	1
3	Һин нимә эшләйһең?	Ҡылымдың 1-се, 2-се,3-сө заты	1
4	Был кемдең әйбере?	Исемдәрҙең эйәлек заты ялғауҙары	1
5	Ҡайҙа? һорауы	Ҡылымдың юҡлыҡ формаһы	1
6	Күсереп яҙыу		1
Һаумы, мәктәп! 4 сәғәт
7	Беҙҙең мәктәп.	Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар	1
8	Был кемдең ...?	Эйәлек алмаштары	1
9	Бөгөн көн ниндәй? Аҙна көндәре.	Һөйләм төрҙәре.	1
10	Кластан тыш уҡыу.		1
Мәктәп баҡсаһы. 2 сәғәт
11	Беҙҙең мәктәп баҡсаһы	-мы, -ме ялғауҙары	1
12	Ҡасан? һорауы.	Һәм, ә, ләкин теркәүестәре.	1
Беҙҙең класс. 6 сәғәт
13	Беҙҙең дәрестәр. Беҙҙең класс.	Эштең элек, хәҙер булыуын белдереүсе һүҙҙәр.	1
14	Экскурсия.	Ҡайҙа? Һорауы (ур.-ваҡ. килеш).	1
15	Беҙҙең мәктәп.	Ҡылымдың 1-се зат күплек ялғауы.	1
16	Һорауҙарға яуаптар.		1
17	Контроль диктант.		1
18	Хаталар өҫтөндә эш. Аҡ ҡалас.		1
Ғаилә. 4 сәғәт
19	Беҙҙең ғаилә.	Эйәлек (зат) ялғауҙары.	1
20	Мин бәхетле.	Эйәлек ялғауҙары.	1
21	Иртәнге аш.	Тиң киҫәкле һөйләмдәр.	1
22	Һауыт-һаба.	Кәрәк-кәрәкмәй.	1
Аҙыҡ – түлек. 6 сәғәт
23	Аҙыҡ – түлек.	Һөйләмдең тиң киҫәктәре.	1
24	Кем нимә ярата?	Килеш ялғауҙары (төб.к.).	1
25	Икмәк – ил байлығы.	Килеш ялғауҙары (төш.к.).	1
26	Ашығыҙ тәмле булһын!	Килеш ялғауҙары (ур.-ваҡ.к.).	1
27	Төшкө аш.	Сәғәт. Ваҡыт.	1
28	ФакиһаТуғыҙбаева. Сәй эсеү. Ҡайҙан? һорауы.	Һөйләмдә һүҙҙәрҙең урыны.	1
Ҡайҙа? Ҡайҙан? 4 сәғәт
29	Контроль диктант.		1	Продолжение »

Создать бесплатный сайт с uCoz