ТУГАН ЯГЫМ – АЛТЫН БИШЕК
Мәктәптә төрле предметлар буенча класстан тыш чараларның туган якка багышланганнары аеруча зур әһәмияткә ия. Укучылар үзләренең районы, аның тарихы, географиясе, бүгенге казанышлары, киләчәге, күренекле кешеләре турында күп кенә мәгълүматләр ала; аларда туган якка карата мәхәббәт хисе, патриотик тойгылар уяна. Безнең Бүздәк районы үзенең 100 яшен билгеләде.
Кадерле укучым, син - гүзәл, сокландыргыч табигатьле Бүздәк җирендә тугансың, шушы җирдә беренче адымнарыңны ясагансың. Ә син туган ягың турында беләсеңме? Сиңа аның тарихы, ул һәм кызлары турында нәрсәләр билгеле?
1. Бүздәк районы ничәнче елда төзелгән?
а) 1931
ә)1930 
б)2000 
в)1900
2. Кайсы ыру Бүздәк районындаяшәгән?
а) Тамьян
 ә) Кыпчак
 б) Канлы
 в) Үсәргән
3. Бүздәк районының гербында  ничә торна?     
а) 1                     б) 3  
 ә) 2                   в) 4
 4.Бүздәк районының администрация башлыгы кем?
а) Р.А.Хазиев  
ә) Р.Х.Хәйруллин   
б) Р.Ф.Хәмидуллин 
в) И.М.Сәмигуллин
5. Бүздәк районында белем белән җитәкчелек итүче     начальникны ата.
а) С.А.Подоприхин
ә) Г.Г.Шакиров
б) М.З.Ахмадуллин
 в) Р.Ф.Хәмидуллин
6. “Бүздәк яңалыклары” газетасы ничәнче елдан бирле чыга?
а) 1930 ел 10 декабрь
ә) 1931 ел 20 октябрь 
б) 1935ел 29 ноябрь
в) 1934ел 15   октябрь
7.Бүздәк районында туып үскән җырчы композитор кем?
а) Айдар Галимов
ә) Илдар Шәрипов
б) Гүзәл Әхмәтова
в) Альбина Апанаева
 
8. Канлы - Төркәй авылында туып үскән шагыйрәнең исеме.
а) Факиһә Тугызбаева
ә) Фәния Чанышева
 б) Асия Чанышева
в) Кәүсәрия Шафикова
9. ”Бүздәк яңалыклары”ның редакторы кем?
а) Д.Х.Тукамышев
ә) Р.Шәйхетдинова
б) Л.Хәлиуллина
в) Ә.Насыйкова
10.”Яңы күлмәк” дигән хикәяне кайсы якташыбыз язган?
а) Х.Котоев;
         ә) Ф.Гәбдерәхим,
         б) Х. Гыйләҗев
         в) Ф.Тугызбаева.
11.”Өләсәй һабактары” шигырен кайсы якташыбыз иҗат иткән?
а) Ф.Чанышева
ә) А.Зәкиев
б) Г.Гатауллин
в) Ф.Габдерәхим
 
 
 
12.Бүздәк районының данын бөтен Башкортстанга тараткан агач?
а) груша
 ә) алмагач
 б) чия
в) слива
13.Бүздәк районында ничә милләт вәкиле яши?
а)13
ә) 21
б) 15
в) 19
14.Район гәзите ничә телдә чыга?
а) Өч (башкорт, рус, татар телләрендә)
ә) дүрт (рус,башкорт, чуаш телләрендә)
б) бер (рус)
в) ике (рус, башкорт телләрендә)
15.Бүздәк районында иң алга киткән тармаклар?
а) Елкычылык, умартачылык
ә) Игенчелек,  умартачылык
б) Умартачылык, урманчылык
в) Малчылык,  игенчелек
16.Бүздәк районында барлыгы ничә % татар милләте яши?
а) 50,8%                б)  40,2%                
         ә) 12%                   в)  7,1%
17.Бүздәк районының ничә % урманнар алып тора
а) 12%
         ә) 10%
         б) 20%
         в) 17%
18.Бүздәк районының фольклор төркеме ничек атала?
а)  “Чулпылар”
ә)  ”Энҗеләр”
б)  “Тамчылар”
в)  “Гәүһәрләр”
19.Бүздәк районының танылган бию ансанбле ничек атала?
а)  “Шатлык”
ә)  “Өмет”
б)  “Чаткылар”
в)   “Йолдызлар”
20. Бүздәк районы көньяктан нинди район белән чикләшә?
а)  Дәүләкән
ә)  Бәләбәй
б)  Чакмагыш
в)   Шаран
          Җаваплар:1-ә;2-б;3-ә; 4-а;5-ә;6-ә;7-ә;8-а;9-а;10-в;11-а; 12-б;13-б;14-а;15-в;16-а;17-а;18-ә;19-ә;20-в.

 Ответы на вопросы интернет-викторины, посвещенной180-летию

со дня рождения Акмуллы (для IX-XI классов)
 
 
Жители родной деревни  М.Акмуллы относятся башкирскому роду-племени мин (менле)
 Шафик Аминев Тамъяни (1858-1936), Сибай сэсэн(1821-1864), Габит сэсэн Аргынбаев (1856-1921), Хамит сэсэн Альмухаметов (1861-1923), Мухаматша Бурангулов (1888-1966), Буранбай – Йэркэй  сэсэн (1781-1868), Ишмухамет сэсэн (1781-1878).
 В 1894 году М.Акмулла приезжал в Уфу и встретился с М.Уметбаевым и Р.Фахретдиновым.
 - Импровизация (сочинял свои стихи, кубаиры путем импровизации и этим он похож на сэсэнов)
- М.Акмулла, как современные образованные поэты, сочинял стихи на бумаге.
       5. Профессор Ахнаф Харисов.
       6. Марсель Гафуров перевел стихотворение «Башкиры мои, надо учиться!» на русский
          язык.
       7. Говорят, коль выбрал русского в друзья.
          Путь твой правильный.
       8. Умный вознесется в небо. (Белемле куккэ ашыр)
       9. Платон. Древнегреческий философ.
       10. Салават Юлаев, стихотворение  «Бугасауга кушылып, ир-батырга куш булып»…
       11. Хорошо получить знания не только через русский,
            Но, если в силах, и через французский язык.
       12. Соловей не будет летать вместе с вороном – следующие строки обращены отцу («Письмо  
            отцу»)
       13. Акмулла  еще и плотник, портной, столяр и лудильщик.
       14. Пропущено сказуемое -  не знаем.
 
      15. Карабалыкцы, карагызы – рядовые объединения казахов («Исянгильде Батучу»)
       16. Антонимы.
       17. Сложноподчиненное предложение с придаточным изъяснительным.
       18. Арабский, персидский, казахский.
       19. Определенно – личное предложение.
    20. Обстоятельство образа действия.
    21. Обобщающее слово.
    22. Определение.
    23. Элегия (мэрсиэ).
    24. Тимергазык – железный кол, означает Большую Медведицу. (М. Гафуров «М.Акмулла»,  
          1986 г.)
         Тимерказык – Полярная Звезда, указывающий путь людям.(автор сравнивает своего героя   
          с этой самой яркой звездой)
       
   25. Солдат – soldare, с итальянского – наемный воин.
    26. Юха – мифологический образ; змей, принявший образ женщины, враг людского рода.
    27. «Мороз- Красный нос»  Н.А. Некрасова.
    28. Умен тот, кто держит язык за зубами (телен тыйган – акыллы).
         Язык мой – враг мой (тартай теленән табар)
         Рот открывай с умом (әйтер һүззе әйт, әйтмәс һүззән кайт).
    29. Слово скверное сорвется ль с языка,
         Знай: оно уже не отстанет не на миг – Әйткән һүз – аткан ук.
                                                                     - Якшы һүз ике аяклы булһа, яман һүз - дурт аяклы.
    30. Мужчина тот, кто цену знает сам
         Словам своим, как и чужим словам – Акыллы кош канатын һаклар,
                                                                         Акыллы ир һүзен һаклар.
                                                                         Егет һүзе бер булыр.
 
Интернет-викторина, посвященная 180-летию со дня рождения М. Акмуллы (для V-VIII классов)

1.                Где и когда родился М. Акмулла? М. Аҡмулла 1831 йылдың 26 (иҫке стиль менән - 14) декабрендә Ырымбур губернаһы Бәләбәй өйәҙенең Күл иле-Мең олоҫо (хәҙерге Миәкә районы) Туҡһанбай ауылында тыуған. 

2.                Кем был отец М. Акмуллы? Атаһы Камалетдин Ишҡужин ауылда указлы мулла була. 

3.                В каких медресе учился будущий поэт? Аҡмулла тәүге белемде үҙ ауылында ала, унан һуң күрше Елдәр олоҫондағы Мәнәүезтамаҡ мәҙрәсәһендә, шунан күрше Ҡарамалы олоҫондағы Әнәс ауылында уҡый.Стәрлебаш мәҙрәсәһендә Шәмсетдин Зәкиҙең дәрестәрен тыңлай. Троицкиға килеп, Зәйнулла  ишандың мәҙрәсәһендә уҡый башлай. 

4.                Где похоронен М. Акмулла? М. Аҡмулла Миәс ҡалаһының зыяратында ерләнә. 

5.                Какие версии существуют о национальном происхождении М. Акмуллы? 1)Ҡаҙаҡ Досмайыл Ҡасҡынбаевтың фаразы буйынса Аҡмулланың атаһы ҡаҙаҡ, ә әсәһе ноғайҙан.Уның фекерен Сәйфуллин күтәреп ала. Ул Аҡмулланың башҡортлоғона бөтөнләй ышанмай, уныңса ул татар милләтенән  була.  Аҡмулланың үҙ атаһы үлеп киткәс, әсәһе икенсе иргә кейәүгә сыға. Камалетдин Аҡмулланы үҙ улы кеүек тәрбиәләй. Был фараз дөрөҫ булып сыҡмай 2) Профессор Б. Кинйәбаев фекеренсә Аҡмулланың атаһы – ҡаҙаҡ, ә әсәһе башҡорт була. Ул хатта Аҡмулланы Мифтәхетдин Мөхәмәтйәров тип атай. Фәтих Кәрим мәҡәләһендә ауылдашы Шәйхетдин Динмөхәмәтов һөйләүенсә Аҡмулланың башҡортлоғон метрикалағы  яҙыу менән иҫбатлаған. Тимәк, Аҡмулла – башҡорт.3) “Шиһәбетдин Мәржәни мәрҫиәһе” ндә Аҡмулла ҡаҙаҡ улы тип яҙыла. Был дөрөҫ түгел, сөнки Аҡмулла һалдат хеҙмәтенән ҡасып йөрөү сәбәпле ҡаҙаҡтарға һыйына. 

6.                Где и как погиб М. Акмулла? Аҡмулла 1895 йылдың 8 октябрендә Троицкиҙан Златоусҡа килгәндә Миәс ҡалаһы менән Һарыҫтан ауылы араһындағы бер тирмән янында башҡорт старшинаһы Буранғолдоң ҡушыуы буйынса Ғәфиәт менән Дәүли тарафынан үлтерелә. 

7.                Когда и где была издана первая книга М. Акмуллы? Үҙе иҫән саҡта Аҡмулланың бер китабы ғына баҫылып сыға. Ул 1892 йылда Ҡазанда сыҡҡан “Дамелла Шиһәбетдин хәҙрәттең мәрҫиәһе” атала. 

8.Когда, где, кем, на каком языке вышла первая в советские годы книга М. Акмуллы? 1904 йылда төрмәлә яҙылған шиғырҙар йыйынтығы, 1907 Ҡазанда ике китабы донъя күрә.  “Үләндәр йыйнағы” исемле китабы Алма – Атала 1935 йылда сыға.

 9.Когда и кем была издана первая на башкирском языке произведения М. Акмуллы? “Аҡмулла – яҡтылыҡ йырсыһы” исеме китабы 1981 йылда Өфөлә Аҡмулланың 150 йыллығына башҡорт телендә баҫылып сыҡты.Ә. Вильданов авторлығында. 

10. Кому посвящено самое большое по объему произведение М. Акмуллы? Шиһәбетдин Мәржәни мәрҫиәһе – күренекле татар ғалимы Шиһәбедтин Мәржәнигә бағышланған. 

11. Какое произведение М. Акмуллы можно считать моральным кодексом настоящего человека? “Нәсихәт”, “Теләк”, “Кәңәш”, “Дуҫлыҡ” 

12.           Кто автор первого драматического произведения об Акмулле? Как оно называется? Кирәй Мәргән “Өҙөлгән моң”, 1964. 

13.           Где и на каких языках увидели свет произведения М. Акмуллы? 1981 йылда баҫылған китабы башҡорт телендә, 1984 йылда урыҫ телендә Мәскәүҙә баҫыла, Ҡазанда  1904 йылда төрмәлә яҙылған шиғырҙар йыйынтығы, 1907 йылда сыҡҡан ике китабы донъя күрә.  “Үләндәр йыйнағы” исемле китабы Алма – Атала 1935 йылда сыға. 

14.           Назовите имена переводчиков произведений М. Акмуллы на русский язык. Ғ. Шафиков, Д.Даминова,  М. Гафурова. 

15.           Когда и кем написана повесть «Акмулла»? 1986 йылда  Ғәзим Шафиков яҙа. 

16.           В каких жанрах литературы создан образ М. Акмуллы? Ғ. Шафиковтың “Акмулла” повесы, Я. Хамматов “Һырдарья” романы,К. Мәргән “Өҙөлгән көй” романы, төрлө шиғырҙарҙа Аҡмулла образы асыҡ сағыла. 

 17.           В каких жанрах искусства создан образ М. Акмуллы? Портрет – Атҡаҙанған рәссам Зильфат Басыров, Н. Ғәйетбаев “Аҡмулланың аҡ төндәре” трагедияһы, З. Исмәғилев “Аҡмулла” операһы, Й. Әбдүлмәнов  1996 йылда “Аҡмулла” операһында төп рольде башҡара. 18.           Кто автор оперы «Акмулла»? 
Заһир Исмәғилев.
 19.           Кто написал либретто оперы «Акмулла»? И. Дильмөхәмәтова. 

20.           Когда и кем была учреждена премия имени М. Акмуллы? 1989 йылда Миәкә районы советы тарафынан. 

21.           Назовите имена лауреатов премии имени М. Акмуллы? Р. Шәкүр,  Ә. Вильданов, Р. Солтангәрәева, З. Басыров, Р. Сәхәүтдинова, Р. Абдуллин, Ғ. Шафиков, З. Исмәғилев, А. Мағазов, Н. Ирсаева, Х. Зарипов, Г. Иҙелбаева,  Х. Зарипов, Г. Йоносрва-Иҙелбаева, Я. Хамматов, .,  Р. ШәғәлиевН. Ғәйетбаев, Й. Әбдүлмәнов, Ф. Мырҙаҡаев, , Р. Имашев, С. Сурина, Ғ. Түләк, Ә. Сөләймәнов, Нәркәс Хөбөтдинова – Сөләймәнова, Ф. Йәнешев. 

22.           Какие учреждения и общественные организации носят имя М. Акмуллы? Башҡорт Дәүләт Педагогия Университеты, Туҡһанбай ауылындағы колхоз исеме,  1980 йылда премия булдырыла, Миәкә районында “Аҡмулла төйәге” исемле район гәзите  

23.           С какого года и где проводятся Международные Акмуллинские дни? 2006 йылда Башҡорт дәүләт педагогия университетына М. Акмулла исеме бирелә Һәм йылда уҙғарылған  Аҡмулла уҡыуҙары үтә. 

24.           Что вы знаете о высшем учебном заведении, носящем имя М. Акмуллы? Иң яҡшы педагогия университеттарының береһе, үҙенең  дәүерендә бик күп һөнәр эйәләрен сығарған.  Унда бик күп факультеттар бар, мәктәпте яҡшы тамамлаһам башҡорт филология факультетына уҡырға тигән маҡсат менән йәшәйем. 

25.                       Назовите имя казахского акына, текст айтыша с которым опубликована в сборнике стихов?  “Нөргөш аҡын менән Аҡмулла әйтеше”,  1904 йылда баҫтырылған шиғырҙар йыйынтығында.  

26. После смерти М. Акмуллы один из его казахских шакирдов, разъезжая по следам своего учителя, собирал сведения о его жизни и творчестве. Кто он и что написал? Досмайыл Ҡасҡынбаев 1913 йылда “Ваҡыт” (№ 24 апрель, 1913) газетаһында Аҡмулланың тормош юлы һәм баҫылмаған китаптары хаҡында яҙырға теләген белгертә. Уның эҙләнеүҙәре арҡаһында Аҡмулланың башҡорт икәнлеген иҫбат итә алабыҙ. 

27. Где и в каком году была поставлена опера «Акмулла»? Назовите его режиссера. 2006 йылда Өфө Дәүләт опера һәм балет театрында  режиссер И. Ғәбитова тарафынан ҡуйыла. 

28.Назовите авторов памятника М. Акмулла в Уфе. Где он установлен? 2006 йылда шағирҙың 175 йыллығына арналған һәйкәлдәр конкурсында 16 эш араһынан иң яҡшылары тип архитектор Д. Мәғәфуров һәм скульптор В. Дворник таныла. Һәйкәл Мифтәхетдин исемендәге Башҡорт Дәүләт университеты алдында ҡуйылған.  

29.Кто автор скульптурного портрета М. Акмуллы? Где он установлен? З. Басыровтың Акмуллаға арналған бюсы Миәкә районының Туҡһанбай ауылында урынелашҡан 

30.Где находится дом-музей М. Акмуллы? 1981 йылда Туҡһанбай ауылында Аҡмулланың йорт – музейы асыла.

Интернет-викторина для IX-X кл.
1.        К какому башкирскому роду-племени относится жители родной деревни М. Акмуллы?
2.        Какие известные башкирские сэсэны были современниками М. Акмуллы?
3.  Когда М. Акмулла приезжал в Уфу и с кем из знаменитых личностей того времени встречался?
4. Какие два присущих башкирскому искусству слова направления естественным образом сочетаются в поэзии М. Акмуллы?
5. Кому принадлежат слова: «Он был первым после Салавата поэтом, обратившимся к своему народу: «Мои башкиры!».
6. Кто перевел на русский язык стихотворение «Башкиры мои, надо учиться!»?
7. Вместо многоточий поставь нужное слово:
Говорят, коль выбрал… в друзья,
Путь твой правильный.
8. Найди соответствующую пословицу или поговорку к следующим строкам:
Его имя на страницах книг лучится.Словно солнце, словно дивная жар-птица.Каждый довод его, будто корень дуба, -Так глубок, что век ему не развалиться.9. О ком идет речь?Бессмертным не на том – на этом светеСтал Афлятун, об этом не забудь.10. Первая строфа принадлежит к перу Акмуллы, кому принадлежит близкая по значению другая строфа?
Признак ума-
Если за старое не цепляется;
Признак глупости-
 Если не встанет против неприятеля.
 
Батыром готов себя называть -
Нет у него сил, когда враг нагрянет.
Сэсэном готов себя называть -
Нет у него слов, когда враг нагрянет.
11. Вместо многоточия запишите нужное слово:
Хорошо получить знания не только через русский,
Но, если в силах, и через … язык.
12. Кому были обращены следующие строки:
Соловей не будет летать вместе с вороном?
13. Кроме учительства и сочинительства, каким ремеслам был обучен Акмулла?
14. Объясните, почему поставлено тире в следующем предложении:
Днем радости не знаем, ночью – сна ?
15. Объясните значение первых двух слов из первой строки:
Карабалыкцы, карагызы, из тюрьмы
Вам пишет тот, кто ваши просвещал умы.
16. В каких отношениях с точки зрения лексикологии состоят слова мед – яд в следующем примере:
О слово! В нем и сладкий мед, и яд,
Им могут ранить, им же исцелят…
17. Определите вид сложного предложения:
Мы знали : покрывалами
Несчастья не закрыть.
18. Какими языками, кроме башкирского, свободно владел Акмулла?
19. Определите вид односоставного предложения:
Друзья, послушайте меня…
20. Каким членом предложения является обособленная запятыми слово?
И, восхищенный дивною картиной,
Младенец появляется на свет…
21. Чем является в предложении слово « все»?
Желаю все: и степь, и воздух, и вода.
22. Каким членом предложения являются слова «рыбака», «охотника», «мужщины» в следующей строфе:
У рыбака – руки,
У охотника – ноги,
У совестливого мужщины
Сердце болит.
23.К какому жанру обратился поэт, посвящая свое произведение Шигабутдину Марджани?
24. Марджани- Тимерказык! – объясните значение последнего слова.
25. С какого языка на башкирский заимствовано слово «солдат» ?
Солдаты вечерами нас
Сгоняют, как овец.
26. Что означает мифический образ Юхи?
Неверный друг, как черный змей
По имени Юха.
27. С какими словами русского поэта Н.А. Некрасова созвучны эти строки:
Худо дело: волоча свой древний меч,
Вновь старик Мороз на нас войной идет.
28. Девять бед из десяти влечет язык
Распускать мудрец язык свой не привык – найдите  выражение, соответствующее по значению.
29. Найдите пословицу, соответствующую по значению следующим строкам:
Слово скверное сорвется ль с языка,
Знай: оно уже не отстанет не на миг.
30.Найдите пословицу, соответствующую по значению следующим строкам:
Мужчина тот, кто цену знает сам
Словам своим, как и чужим словам.

© sharipova55

Создать бесплатный сайт с uCoz